Банке́т. Ст.-бел. банкет, з канца XVI — пачатку XVII ст. (Булыка, Запазыч.). Рус. банке́т, укр. банке́т (ужо з XVI ст.). Запазычанне з зах.-еўрап. моў. Параўн. ням. Bankett (< італ. banchetto), франц. banquet (да гісторыі слова гл. Клюге, 49; MESz, 1, 240; Фасмер, 1, 121). Улічваючы націск у слове, Фасмер адхіляе пасрэдніцтва польскай мовы, але націск ні аб чым у дадзеным выпадку не сведчыць. Няясная фанетычна бел. дыял. форма банкот (Булг.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Апанава́ць. Прэфіксальна-суфіксальны дзеяслоў ад назоўніка пан ’той, хто валодае’; націск указвае на магчымасць самастойнага ўтварэння гэтага дзеяслова, а не запазычання яго з польскай мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гарло́вы ’які адносіцца да горла, датычыцца ежы (горловая справа)’ (Нас.). У параўнанні з сучасным гарлавы́ націск у слове гарло́вы вельмі падазроны: ці не паланізм гэта (gardłowy)?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
secondary [ˈsekəndri] adj.
1. другара́дны, дру́гасны, пабо́чны;
a secondary stress ling. пабо́чны на́ціск;
This question is of secondary importance. Гэтае пытанне другаснай важнасці.
2. сярэ́дні (пра адукацыю);
a secondary school/education сярэ́дняя шко́ла/адука́цыя
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Дыя́мент ’дыямент’ (Нас., Касп.), дыяме́нт ’тс’ (БРС). Кюнэ (Poln., 52) мяркуе, што націск і фанетыка слова ўказваюць на запазычанне з польск. diament (< лац. diamantum, с.-лац. diamentum). Адносна польск. слова гл. Брукнер, 89. З польск. мовы запазычана і бел. дыяме́нт ’тс’ (БРС): націск тут з ускосных склонаў (польск. diáment, але diaméntu). У ст.-бел. мове слова вядома з XVI ст. у формах диаментъ, дияментъ, дыяментъ (гл. Булыка, Запазыч., 95). Параўн. дыяме́нтавы (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вёсла ’вязка, нізка’ (КТС). Да вясло́ (гл.). Націск на вё‑ абумоўлены, відаць, наяўнасцю аманіміі з наступным знешнім распадабненнем слоў у слуцкіх гаворках (сустракаецца ў пісьменніцы А. Васілевіч).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Малонка, малоння, малонушка ’бліскавіца’ (мін., Шн. 2; Ян.; гродз., Шн.). Да мала́нка 1 (гл.). Націск, як у маланка, на другім складзе. Параўн. ст.-рус. моло́нья (мала́нья) ’маланка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ко́лан
(гр. kolon = частка сказа, элемент перыяду)
1) група стоп у антычнай метрыцы, дзе рытмічны націск адной станы падпарадкоўвае сабе націскі астатніх;
2) адзінка маўлення, аб’яднанае лагічным націскам словазлучэнне, якое вымаўляецца адным выдыхам.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
nucleus [ˈnju:kliəs] n. (pl. nuclei)
1. phys. ядро́ (атама)
2. biol. ядро́ (клеткі)
3. ядро́; цэнтр; ячэ́йка
4. ling. ядро́; элеме́нт, які́ ў ме́жах скла́да або́ сло́ва атры́млівае гало́ўны на́ціск
5. ling. ядро́ словазлучэ́ння, ска́за
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
высока... (а таксама высака...).
Першая састаўная частка складаных слоў; пішацца з «о», калі націск у другой частцы падае не на першы склад:
1) адпавядае па знач. словам «вельмі», «у вышэйшай ступені», напр.: высокаадукаваны, высокаарганізаваны, высокачуллівы, высокаэфектыўны;
2) адпавядае слову «высокі» (у 1 знач.), напр. высокабартовы;
3) у складзе дарэвалюцыйных і царкоўных тытулаванняў асоб, высокіх чыноў, а таксама ў зваротах паважанасці азначае высокую ступень пачцівасці, напр.: высокаблагароддзе, высокаправасхадзіцельства, высокапрападобнасць, высокашаноўны.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)