Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
на́ціск, -у, мн. -і, -аў, м.
1.гл. націснуць.
2. Моцны напор.
Н. вятроў.
3. Рашучы, імклівы рух, напад на каго-, што-н.
Стрымліваць н. праціўніка.
4. Вылучэнне (складу, слова) сілай голасу або павышэннем тону, а таксама значок, які паказвае такое вылучэнне.
Паставіць н.
Лагічны н.
5. Патаўшчэнне штрыха пры пісьме пяром.
Пісаць з націскам.
6.перан. Вылучэнне чаго-н. у якасці асноўнага.
Зрабіць н. на выпуск тавараў першай неабходнасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
на́ціск, -ку м.
1. нажи́м, нажима́ние ср., нада́вливание ср.; см. націска́ць 1;
2. нажи́м, давле́ние ср.;
зрабі́ць н. на каго́-не́будзь — оказа́ть нажи́м (давле́ние) на кого́-л.;
пад ~кам абста́він — под давле́нием обстоя́тельств;
3. (движение, направленное на кого-, что-л.) на́тиск;
стры́мліваць н. нато́ўпу — сде́рживать на́тиск толпы́;
4. нажи́м;
піса́ць з ~кам — писа́ть с нажи́мом;
5. ударе́ние ср., нажи́м;
сказа́ць з ~кам — сказа́ть с ударе́нием (нажи́мом);
6.лингв. ударе́ние ср.;
паста́віць н. — поста́вить ударе́ние;
○ узыхо́дны н. — восходя́щее ударе́ние;
сыхо́дны н. — нисходя́щее ударе́ние
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
на́ціск, ‑у, м.
1.Дзеяннепаводледзеясл. націскаць — націснуць (у 1 знач.).
2. Моцны напор. У гушчары, на скрыжаванні торных Лясных дарог, — вышэй сваіх сяброў Узрос магутны граб. І непакорна Стаіць пад гулкім націскам вятроў.Кірэенка.
3. Рашучае, энергічнае дзеянне, імклівы папад на каго‑, што‑н. Перад будынкам суда.. сабраўся велізарны натоўп. Паліцэйскія ледзь стрымлівалі яго націск.Машара.Брыгада несла цяжкія страты пад націскам у дзесяць разоў мацнейшага праціўніка.Шамякін.//перан. Моцнае ўздзеянне на каго‑н. Над націскам аргументаў, якія прывёў падсудны Яўген Скурко, суд вымушаны быў апраўдаць яго.У. Калеснік.
4. Патаўшчэнне штрыха пры пісьме пяром. Пісаць з націскам.
5. Вылучэнне складу ў слове сілай голасу або павышэннем тону, а таксама значок над літарай, які паказвае яе вылучэнне. — Між іншым, — сказаў настаўнік, — мясцовыя людзі вымаўляюць назву нашага горада не «Лунінец», як гаворыце вы і наогул усе прыезджыя, а «Лунінец» з націскам на першым складзе.В. Вольскі.// Вылучэнне голасам слова ў размове для таго, каб падкрэсліць яго лагічную значнасць. Лагічны націск. □ [Кірыл:] — Цяпер я не злачынец, як мяне тут доўга лічылі. Цяпер я проста рабочы чалавек. Ён зрабіў націск на слове «рабочы».Кавалёў.
6.перан. Вылучэнне чаго‑н. у якасці асноўнага. [Дзімін:] — Нам на культуру і эканамічнасць вытворчасці націск рабіць ужо трэба...Карпаў.Ніхто не будзе распытваць, колькі там было таго зерня. Юхневіч згнаіў збожжа. Вось на чым зробяць націск, вось пра што будуць казаць.Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Націск 1/221, 222; 7/449
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)