на́ціск, -у, мн. -і, -аў, м.
1. гл. націснуць.
2. Моцны напор.
Н. вятроў.
3. Рашучы, імклівы рух, напад на каго-, што-н.
Стрымліваць н. праціўніка.
4. Вылучэнне (складу, слова) сілай голасу або павышэннем тону, а таксама значок, які паказвае такое вылучэнне.
Паставіць н.
Лагічны н.
5. Патаўшчэнне штрыха пры пісьме пяром.
Пісаць з націскам.
6. перан. Вылучэнне чаго-н. у якасці асноўнага.
Зрабіць н. на выпуск тавараў першай неабходнасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
на́ціск, -ку м.
1. нажи́м, нажима́ние ср., нада́вливание ср.; см. націска́ць 1;
2. нажи́м, давле́ние ср.;
зрабі́ць н. на каго́-не́будзь — оказа́ть нажи́м (давле́ние) на кого́-л.;
пад ~кам абста́він — под давле́нием обстоя́тельств;
3. (движение, направленное на кого-, что-л.) на́тиск;
стры́мліваць н. нато́ўпу — сде́рживать на́тиск толпы́;
4. нажи́м;
піса́ць з ~кам — писа́ть с нажи́мом;
5. ударе́ние ср., нажи́м;
сказа́ць з ~кам — сказа́ть с ударе́нием (нажи́мом);
6. лингв. ударе́ние ср.;
паста́віць н. — поста́вить ударе́ние;
○ узыхо́дны н. — восходя́щее ударе́ние;
сыхо́дны н. — нисходя́щее ударе́ние
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
на́ціск, ‑у, м.
1. Дзеянне паводле дзеясл. націскаць — націснуць (у 1 знач.).
2. Моцны напор. У гушчары, на скрыжаванні торных Лясных дарог, — вышэй сваіх сяброў Узрос магутны граб. І непакорна Стаіць пад гулкім націскам вятроў. Кірэенка.
3. Рашучае, энергічнае дзеянне, імклівы папад на каго‑, што‑н. Перад будынкам суда.. сабраўся велізарны натоўп. Паліцэйскія ледзь стрымлівалі яго націск. Машара. Брыгада несла цяжкія страты пад націскам у дзесяць разоў мацнейшага праціўніка. Шамякін. // перан. Моцнае ўздзеянне на каго‑н. Над націскам аргументаў, якія прывёў падсудны Яўген Скурко, суд вымушаны быў апраўдаць яго. У. Калеснік.
4. Патаўшчэнне штрыха пры пісьме пяром. Пісаць з націскам.
5. Вылучэнне складу ў слове сілай голасу або павышэннем тону, а таксама значок над літарай, які паказвае яе вылучэнне. — Між іншым, — сказаў настаўнік, — мясцовыя людзі вымаўляюць назву нашага горада не «Лунінец», як гаворыце вы і наогул усе прыезджыя, а «Лунінец» з націскам на першым складзе. В. Вольскі. // Вылучэнне голасам слова ў размове для таго, каб падкрэсліць яго лагічную значнасць. Лагічны націск. □ [Кірыл:] — Цяпер я не злачынец, як мяне тут доўга лічылі. Цяпер я проста рабочы чалавек. Ён зрабіў націск на слове «рабочы». Кавалёў.
6. перан. Вылучэнне чаго‑н. у якасці асноўнага. [Дзімін:] — Нам на культуру і эканамічнасць вытворчасці націск рабіць ужо трэба... Карпаў. Ніхто не будзе распытваць, колькі там было таго зерня. Юхневіч згнаіў збожжа. Вось на чым зробяць націск, вось пра што будуць казаць. Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
на́ціск м
1. (моцнае ўздзеянне) Druck m -(e)s, Ándruck m -(e)s, Préssen n -s; Ánsturm m -(e)s, -stürme, Vórstoß m -es, -stöße (атака);
2. лінгв Betónung f -, -en
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
наці́снуць, -ну, -неш, -не; -ні́; -нуты; зак.
1. што, на што і без дап. Стварыць ціск, налегчы цяжарам.
Н. на дзверы.
2. чаго. Выціскаючы, здабыць у якой-н. колькасці.
Н. соку з яблыкаў.
3. на каго-што і без дап. Зрабіць націск (у 3 знач.).
Н. на ворага з флангаў.
4. перан., на каго-што і без дап. Прымусіць або схіліць каго-н. да якога-н. дзеяння.
Н. на прафсаюз.
5. перан., на што і без дап. Энергічна ўзяцца за што-н. (разм.).
Н. на вучобу.
Н. на працу.
6. на што і без дап. Вымаўляючы, зрабіць лагічны націск.
7. што. Нацерці мазоль (мазалі; разм.).
|| незак. націска́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. націска́нне, -я, н. (да 1, 2 і 6 знач.) і на́ціск, -у, м. (да 1 знач.)
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ударе́ние ср., в разн. знач. на́ціск, -ку м.;
музыка́льное ударе́ние музыка́льны на́ціск;
логи́ческое ударе́ние лагі́чны на́ціск;
поста́вить ударе́ние паста́віць на́ціск;
де́лать ударе́ние на чём-л. рабі́ць на́ціск на чым-не́будзь;
говори́ть с ударе́нием гавары́ць з на́ціскам.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
фра́завы лингв. фра́зовый;
ф. на́ціск — фра́зовое ударе́ние
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
тане́ма, -ы, мн. -ы, -не́м, ж. (спец.).
Націск як сэнсаадрознівальная адзінка.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
напо́р, -у, м.
1. Дзеянне моцнай сілы; націск.
Н. ветру.
Не вытрымаць напору лёду.
2. Энергічнае ўздзеянне на каго-н.; напад, націск.
Пад напорам сяброў ён вымушаны быў прызнацца.
Н. ворага.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
на́тиск в разн. знач. на́ціск, -ку м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)