Сцяка́ць ’паступова выцякаць’ (Ласт., Бяльк.), ’пазбаўляцца вадкасці’, ’праходзіць, адыходзіць’ (Ян.), ’зыходзіць (крывёю)’, ’падглядваць, шукаць’ (Нас.), ’выцякаць’, ’рабіцца тонкім, кволым (пра гародніну)’ (маст., шчуч., Сл. ПЗБ), сце́каць ’выцякаць’ (ПСл), ’абхапіць’: як рука сцекае ’як рукой абхапіць’ (ганц., Сл. ПЗБ), ’выцякаць’, ’марнець, слабець, млець’ (ТС), сцякці́ ’зарасці’ (Сцяшк. Сл.), сце́кці ’выцячы, зыйсці’ (Нас., ТС), ’ахапіць’ (ТС), сюды ж сцёклісты, сцёклы ’худы, тонкі’ (ТС), сце́кціся ’зрабіцца кволым, змарнець’ (лудз., Сл. ПЗБ). Да сцячы, цячы, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
prawy
praw|y
1. правы;
~y brzeg — правы бераг;
2. перан. сумленны, адкрыты, шчыры; высакародны;
3. законны; легальны;
~a ręka — правая рука, памочнік
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
де́йствовать несов.
1. в разн. знач. дзе́йнічаць; (воздействовать — ещё) уздзе́йнічаць;
акти́вно де́йствовать акты́ўна дзе́йнічаць;
де́йствовать в тылу́ врага́ дзе́йнічаць у ты́ле во́рага;
де́йствовать на созна́ние дзе́йнічаць (уздзе́йнічаць) на свядо́масць;
2. (руками) дзе́йнічаць, рабі́ць, ру́хаць;
3. (исправно работать) дзе́йнічаць, працава́ць; рабі́ць;
телефо́н не де́йствует тэлефо́н не дзе́йнічае (не працу́е);
рыча́г не де́йствует рыча́г не ро́біць;
4. (о частях тела и т. п.) служы́ць, рабі́ць;
рука́ онеме́ла и не де́йствует рука́ заняме́ла і не слу́жыць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Галёнка ’галёнка’ (БРС, Шат., Касп., Нас.). Рус. го́лень, укр. голі́нка, польск. goleń, чэш. holeň, балг. го́лен, серб.-харв. го̏лијен і г. д. Слова засведчана ўжо ў ст.-слав. мове (голѣнь). Думаюць, што гэта ўтварэнне ад прыметніка *golъ ’голы’ суфіксам *‑ěnь (першапачатковае значэнне ’голая косць’). Брукнер, 149; Міклашыч, 70 і наст. Іншая версія (роднаснасць з грэч. γυῖον ’рука, нага’, γύαλον ’дупло, упадзіна’) пераконвае менш. Гл. Фасмер, 1, 428; Шанскі, 1, Г, 117. Вельмі падрабязна Слаўскі, 1, 311–312.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зру́чны. Рус. сру́чныи ’зручны, спрытны’ (Даль), укр. зру́чний ’зручны’, польск. zręczny ’спрытны, зграбны’, чэш. zručný ’спрытны, зручны’, славац. zručný ’спрытны’, в.-луж. zručny ’тс’, балг. сръчен ’спрытны’. Ст.-рус. (XI ст.) сърѫчание ’ўзнагарода, дар’. Прасл. sъ‑rǫč‑ьn‑. Паводле Мартынава–Міхневіча (Маладосць, 1969, 7, 150), прыметнік утворан са спалучэння з рукі. Паколькі слова прадстаўлена ва ўсіх групах слав. моў, у гэтым выпадку зыходны выраз sъ(n) rǫky павінен быць аднесен да прасл. перыяду. Аб корані гл. рука.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Нару́чэ, нару́ччэ ’бярэмя (дроў), ахапак (сена)’ (брэсц., Нар. лекс.), польск. naręcze ’абярэмак, ахапак’, чэш. náruci ’абдымкі; ахапак, абярэмак’, славен. насосе, narócje ’абдымкі, прыпол; абярэмак, ахапак’, серб.-харв. Häpynje ’абдымкі’, napynaj ’ахапак, бярэмя’, балг. на́рън ’ахапак’, дыял. на́ръче ’тс’. Прасл. *narocbje, да рука (гл.); Бязлай у славен. пагосце бачыць зліццё двух розных слоў: *na‑ręčbje (< jęka) і *па‑ rocbje, да апошняга ст.-чэш. пагосце, патку, närocky ’scrotum’, ст.-польск. naroki ’вантробы, унутранасці’ (Бязлай, 2, 214; Esej і, 148).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ару́даваць, ‑дую, ‑дуеш, ‑дуе; незак.
Разм.
1. чым. Дзейнічаць пры дапамозе якой‑н. прылады. Арудаваць сякерай, пяром, пікай. □ [Іван] закручвае на пальцы вузел і пачынае арудаваць іголкай. Лынькоў.
2. Распараджацца, кіраваць чым‑н.; гаспадарыць дзе‑н. [Зіна:] — [Муж] на «анамаліі» арудуе, а.. [Фрося] — дырэктар навукова-даследчай станцыі. Васілевіч. // Праяўляць дзейнасць (звычайна адмоўную); дзейнічаць. [Віхура:] На будаўніцтве не ўсё ў парадку. Відаць, чыясьці рука лоўка арудуе. Гурскі. Уперадзе.. [Галаўнёў] заўважыў Карпенку, які з купкай байцоў арудаваў сярод фашыстаў. Дудо.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Маньку́т 1 ’манюка’ (Янк. 1, Янк. БП), маньку́ха, маньку́ціха ’ілгуха’ (Янк. 3.). З польск. mańkut, mańka ’ляўша’, якое змяніла семантыку: ’леварукі’ > ’які робіць не па-сапраўднаму’ > ’які хлусіць, падманвае’. Параўн. і польск. zażyć kogo z mańki ’ашукаць, падмануць, пажартаваць’. Польск. mańka, mańkut узыходзяць да італ. manca ’левая рука’.
Маньку́т 2, маньку́та ’чучала, падобнае да цецерука, пры дапамозе якога палешукі лавілі цяцерак (Эр эм., Кіркор; браг., Нар. Гом.). У выніку семантычнага пераносу з манькут 1 (гл.), якое, аднак, асацыіравалася з бел. мані́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ра́піца ’прамежнасць між капытоў каровы’, ра́поціна ’прамежнасць у капытах жывёлы’ (івац., Нар. лекс.), ра́паткі, ра́паціцы мн. л. ’тс’ (ЛА, 1), ра́потыця ’казырок’ (Лексика Пол.). Звязана з коранем *rap‑, прадстаўленым у прасл. *rapati ’браць, хапаць, сцягваць’ < і.-е. *rep‑ ’хапаць, сцягваць’, лац. rapere ’хапаць’, літ. répti ’ахопліваць’, параўн. таксама польск. дыял. rapa, rapka ’лапа з кіпцем (у птушак і дробных жывёлін)’, rapeć ’лапа, рука, капыт’. Магчыма змяшэнне з утварэннямі з *rak‑, параўн. ракавіца ’прамежнасць між капытоў у парнакапытных’ (Мат. Маг., 2).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
завали́ться
1. в разн. знач. завалі́цца, мног. пазава́львацца;
кни́га завали́лась за шкаф кні́га завалі́лася за ша́фу;
он завали́лся спать ён завалі́ўся спаць;
2. (запрокинуться) разг. закі́нуцца, мног. пазакіда́цца, пазакі́двацца, адкі́нуцца, мног. паадкіда́цца, паадкі́двацца;
одна́ рука́ его́ беспо́мощно завали́лась наза́д адна́ рука́ яго́ бездапамо́жна закі́нулася (адкі́нулася) наза́д;
3. (обрушиться) разг. абвалі́цца, мног. паабва́львацца, абуры́цца, абру́шыцца;
плете́нь завали́лся пляце́нь абвалі́ўся (абуры́ўся, абру́шыўся);
4. (потерпеть неудачу, провалиться) прост. правалі́цца, мног. паправа́львацца;
завали́ться на экза́мене правалі́цца на экза́мене;
◊
хоть завали́сь хоць завалі́ся;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)