шаране́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.
Абл. Замярзаць, пакрывацца тонкай ледзяной скарынкай. Шаранеюць дрэвы на высокіх пясчаных берагах. Лужанін. Снег скрыпіць пад нагамі. Вушанка мая шаранее. Свірка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тупаце́ць, ‑пачу, ‑паціш, ‑паціць; незак.
1. Часта і моцна тупаць нагамі пры хадзьбе, бегу і пад. Калі цямнела,.. [вожык] выбірайся з кардоннай скрыпкі, дзе ўнучка зрабіла яму пасцель, тупацеў па пакоі, тыцкаўся лычыкам у сподак. Даніленка.
2. Часта стукаць, тупаць нагамі аб падлогу, зямлю. Глянуў на абцасы, — Былі ў іх моладасць і часы, Калі рабілі выкрунтасы І на ігрышчы тупацелі, А тут хадзіць больш не хацелі. Колас. Хромавых блішчастых ботаў не шкадуе [Лёнька] і тупаціць нагамі так, што ўгінаецца падлога і з яе ўздымаецца шызы пыл. Навуменка. З таптухай і аднаму ўправіцца няцяжка... сунь у ваду і тупачы, гані рыбу ў яе. Мележ. // Стукам, тупатам ног выражаць злосць, нязгоду, нездавальненне кім‑, чым‑н. Рыгор тупацеў перад .. [свінаркамі], нібы разгневаны певень, і нешта злосна выкрыкваў ахрыплым голасам. Шашкоў. [Ганька] таксама тупацела нагамі, калі Джэк упарціўся і не хацеў больш танцаваць з Джэмай. Васілевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Дэ́рба ’жанчына высокага росту з тонкімі доўгімі нагамі’ (Жд. 1). Няясна; магчыма, нейкая метафара. Параўн. семантыку слав. слоў у Трубачова, Эт. сл., 5, 219–220 (пад праформамі *dьrba, *dьrbati, *dьrbiti).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Клы́пша ’чалавек, у якога доўгія нязграбныя ногі’ (Нар. сл.), ’жанчына з крывымі нагамі’ (З нар. сл.), ’кульгавы чалавек’ (Жыв. сл.). Утворана па вядомай балтыйскай словаўтваральнай мадэлі на ‑ša (гл. клыпаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скарага́чыць, скараɣа́чуць жабы ‘аб кваканні жаб’ (лун., ДАБМ, камент., 895), скарга́чыць: скарга́ крычыць, скарга́чыць (ТС). Параўн. рус. кур. скаргы́кать ‘скрасці, шаркаць нагамі’, якое Фасмер (3, 633) лічыць гукапераймальным. Гл. скергатаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прыту́пваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Незак. да прытупнуць.
2. Стукаць, біць нагой (нагамі) аб падлогу, зямлю ў такт чаму‑н. Ілья прытупваў у такт, дырыжыраваў аркестрам і сам выцінаў на жалейцы. Дуброўскі. Спяваў Карусь і ў такт песні прытупваў нагой. С. Александровіч. // Суправаджаць якое‑н. дзеянне тупаннем; тупаць час ад часу. Хлопец.. пабег, знарок па-заечы падкідваючы нагамі і прытупваючы. Мележ. Коннікі прытупвалі на марозе. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АТАКСІ́Я
(ад грэч. ataxia беспарадак),
расстройства каардынацыі адвольнага руху (тэмпу, хуткасці, дакладнасці, суразмернасці) пры нармальнай сіле адпаведных мышцаў. Адрозніваюць атаксію статычную (парушэнне раўнавагі, калі чалавек стаіць або сядзіць), дынамічную (немагчымасць выконваць адвольныя рухі рукамі, нагамі) і статычна-дынамічную (хістанне пры хадзе, немагчымасць захаваць цэнтр цяжару пры раптоўным спыненні). У залежнасці ад лакалізацыі пашкоджання нерв. сістэмы атаксія бывае мазжачковая, вестыбулярная, коркавая, сенсітыўная. Атаксія можа ўзнікаць і пры істэрыі. Лячэнне залежыць ад прычыны ўзнікнення і ступені неўралгічнага расстройства.
т. 2, с. 65
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
наскле́лы, ‑ая, ‑ае.
Абл. Які настыў, намёрзся. Холадна ў галёнкі, і жывёла ледзьве ступае нагамі, насклелымі і здранцвелымі. Пташнікаў. Насклелы твар абдало знаёмымі пахамі малака, .. каравяку. Місько.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прысяда́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Незак. да прысесці.
2. Падгінаць, згінаць калені (пры хадзьбе). Плаўна рухаючы нагамі і прысядаючы, як на каньках, шпік перабег вуліцу. Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бо́хаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм. Моцна стукаць нагамі пры хадзьбе. [Рыбін] бохаў ботамі на ўсю шырыню крокаў і на павароце амаль што не збіў.. [Веру] з ног. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)