Абмішу́ліць, абмішульваць ’ашукаць, падмануць’ (Бяльк.), абмішуліцца ’прыкра памыліцца’ (Юрч. Сін.). Рус. мишуля ’дурань’ звязваецца з уласным імем Міхаіл. Фасмер (2, 631) аспрэчвае версію Ільінскага (ИОРЯС, 20, 3, 76) аб сувязі мишуля з рус. обмихнуться, якое, аднак, у сваю чаргу не мае яснай этымалогіі. Калі бел. абмішуліць утворана як абдзяжуліць, тады яно ўзыходзіць да аб‑міх кантамінацыйнай формы ад бел. абмах ’памылка’ і бел. абвіхнуцца ’памыліцца’ (гл.). Іншая версія можа быць звязана з літ. mišulỹs ’блытаніна думак’ да mìsti ’заблытацца, аканфузіцца’, ’страціць розум’. Тады абмішуліць балтыйскага паходжання. Як аб гэтым сведчыць фанетыка, запазычанне магло адбыцца толькі пасля падзення рэдукаваных. Гэта версія таксама не надзейная, бо застаецца неўдакладненай непасрэдная крыніца запазычання. Трэцяе рашэнне: рускі дублет обмишулить/обмишурить гаворыць аб л/р дублетнасці ў гэтых формах. Тады абмішурыцца, магчыма, да рус. (зах.) мишурис, польск. miszures ’слуга на пастаялым двары’ (< ідыш meszores ’слуга’). Нарэшце, параўн. абмішуліцца ’памыліцца’ і абмішэніцца ’не папасці ў цэль’ (Бяльк., Дабр., Этн.). Апошняе магло кантамінавацца з абакуліць ’ашукаць’. Магчымасць усіх гэтых версій стварае вялікія цяжкасці на шляху вырашэння пытання. Хутчэй за ўсё ў дадзеным выпадку мелі месца надзвычай складаныя кантамінацыйныя працэсы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

masa

mas|a

ж.

1. мноства, безліч; процьма, шмат;

~a ludzi — безліч (мноства) людзей;

2. маса;

~a perłowa — перламутравая маса;

~a papierowa — папяровая маса;

~a plastyczna — пластмаса; пластычная маса;

3. ~y мн. масы;

~y robotnicze — працоўныя масы;

~a spadkowa юр. спадчына;

ciemna ~a разм. ёлупень; дурань

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Баўды́р 1 ’гэтак лаюць тоўстых непаваротлівых людзей’ (КЭС, лаг.), ’лаянкавае слова’ (Бір. Дзярж.). Бліжэй іншых слоў да бел. назвы стаіць укр. бо́вдур ’дурань’ (іншыя значэнні ’комін; густы дым, хмара; жэрдка (у рыбаловаў)’). Рудніцкі (157) хоча ўсе значэнні ўкр. слова вывесці з ’комін’ (а гэта запазычанне з чув. мовы, гл. боўдур ’комін’). Наўрад ці гэта правільна. Трэба, мусіць, думаць пра слав. аснову bъld‑, якая мае прыкладна тое ж значэнне, што і балд‑, булд- (гл.). Bъld‑yrь, bъld‑urъ маглі б быць самастойнымі слав. (усх.-слав.?) утварэннямі (незалежнымі і ад цюрк. уплыву; аб гэтым гл. Краўчук, Тюрк. лекс. элем., 29).

Баўды́р 2 ’вадзяная бурбалка; прышч’ (Нас.). Параўн. рус. ба́лдырь ’пухір’, булды́рь нарыў, шышка’. Звычайна зыходную форму асноў, якія азначаюць ’штосьці круглае, бурбалка і пад.’ вызначыць вельмі цяжка. Можна думаць і пра балд‑, і пра bъld‑ (> боўд‑), і пра булд- (гл.). Прынамсі для значэння ’бурбалка’ можна прыняць гукапераймальнае bъld‑, якое сустракаецца (праўда, рэдка) у некаторым укр. гідраграфічных назвах (параўн., напр., бо́вдур яма ў вадзе’) і да якога зводзіць бел. слова Юркоўскі, Ukr. hydrogr., 90. Цікава, што для абазначэння круглых прадметаў аснова ба́ўд‑ сустракаецца ў некаторым паўд.-зах. укр. гаворках (ба́ўда ’некалькі стручкоў фасолі разам і пад.’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

głupi

głup|i

разм. дурны;

każdy ~i wie, … — любы дурань ведае, …;

~i jak stołowe nogi разм. дурны як бот;

znaleźć się w ~iej sytuacji разм. апынуцца ў прыкрай сітуацыі;

~iego robota — дурная справа;

z ~iego powodu — праз глупства; з-за дробязі;

nie ma ~ich — няма дурных; знайшлі дурня

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

пі́саны

1. прич. пи́санный;

п. чарні́лам — пи́санный черни́лами;

п. неразбо́рліва — пи́санный неразбо́рчиво;

2. прил. пи́саный;

~ныя кні́гі — пи́саные кни́ги;

3. прил. пи́саный; расписно́й;

~ная дуга́ — пи́саная (расписна́я) дуга́;

◊ як па ~ным — как по пи́саному;

ду́рням зако́н не ~н — посл. дурака́м зако́н не пи́сан;

не пры мне (табе́, ёй, ім) ~на — не при мне (тебе́, ей, им) пи́сано;

но́сіцца, як ду́рань з ~най то́рбай — погов. но́сится, как ду́рень с пи́саной то́рбой;

ві́ламі на вадзе́ ~на — погов. ви́лами по воде́ пи́сано

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

сапра́ўдны

1. (реальный) действи́тельный, по́длинный, настоя́щий;

~ныя падзе́і — действи́тельные собы́тия;

с. факт — действи́тельный (по́длинный) факт;

с. дакуме́нт — действи́тельный (по́длинный, настоя́щий) докуме́нт;

2. (сохраняющий свою силу) действи́тельный;

біле́т с. тры дні — биле́т действи́телен три дня;

3. (представляющий собой лучший образец, идеал кого-, чего-л.) и́стинный, настоя́щий;

с. маста́к — и́стинный (настоя́щий) худо́жник;

4. разг. (об отрицательных качествах) фо́рменный, су́щий;

с. ду́рань — фо́рменный (су́щий) дура́к;

○ ~ныя лі́кі — действи́тельные (веще́ственные) чи́сла;

с. по́ўдзень — астр. и́стинный по́лдень;

◊ ~нае пе́кла — су́щий ад

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

Tor

I

n -(e)s, -e

1) варо́ты, бра́ма

2) спарт. гол

ein ~ schíeßen* [máchen, erzíelen] — забі́ць гол

mit 2:1 ~en síegen — вы́йграць з лі́кам 2:1

aufs ~ schíeßen* — біць па варо́тах, забі́ць гол

◊ er steht da wie die Kuh [ein Búlle] vorm néuen ~ — ён утаро́піўся, як бара́н на но́выя варо́ты

II

m -en, -en ду́рань, ёлупень

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)

Ёлуп, ёлоп ’дурань, асталоп, бесталковы тупы чалавек’ (БРС, ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Мядзв., Яруш., Гарэц., Бір. Дзярж.). Укр. йолуп, йолоп ’тс’, рус. смал. ёлуп, польск. jołop. У рускіх і польскіх дыялектах запазычана з беларуска-ўкраінскага арэала, дзе гэта слова можна лічыць інавацыяй. Надзейна вызначыць этымалогію лексемы цяжка. Для яе існуюць некалькі этымалагічных версій. Бернекер (308) выводзіў укр. йолуп з укр. оглуп (апошняе да глупы). Існуе магчымасць выпадзення фрыкатыўнага г у форме оглуп. Параўн. бел. арэх (гл.) < агрэх. Можна таксама выводзіць рус. олух з *оглух (укр. оглух ’той, хто дрэнна чуе’). Брукнер (KZ, 45) звязваў ёлуп з яловы, што яшчэ менш верагодна. Слаўскі (1, 584) гаворыць пра магчымасць усходняга паходжання, але не прыводзіць крыніцы. Апрача гэтых версій, якія зарэгістраваны ў літаратуры, можна разгледзець магчымасць новай этымалогіі, якая грунтуецца на беларускіх дзеяслоўных і прыметнікавых формах ёлупіць ’вытрэшчваць вочы’ (Нас.), ёлуплівы ’вытрашачаны (аб вачах)’, ’дурнаваты’. Калі гэта так, дык ёлуп узыходзіць да *о‑луп. Параўн. лупіць (вочы). Змена пачатку слова (ёлуп < *олуп) таксама мае аналагічныя прыклады (ёлкі < *олъкъ, ён < он і г. д.). Пацвярджае гэту этымалагічную версію бел. валапокі, рус. смал. волопокий ’зіркасты’ (< *волопо‑окий). У волопокий мы выдзяляем волоп‑ (< *олуп). Такім чынам, волопокий: лупаты (ёлуплівы) = вірлавокі: вірлаты (усе лексемы маюць агульнае значэнне ’вірлавокі, лупаты’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

thing

[Өɪŋ]

n.

1) рэч f., прадме́т -а m.

All the things in the house were burned — Усе́ рэ́чы ў до́ме згарэ́лі

2) спра́ва, рэч f.; здарэ́ньне n.

A strange thing happened — Дзі́ўная рэч зда́рылася

How are things going? — Як іду́ць спра́вы?

The fire was a tragic thing — Пажа́р быў трагі́чным здарэ́ньнем

3) Figur. асо́ба, істо́та f.

a silly old thing — стары́ ду́рань

a mean thing — падлю́га

a poor thing — небара́ка

•

- know a thing or two

- make a good thing of

- see things

- things

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

носи́ться

1. насі́цца; (бегать) бе́гаць, го́йсаць; (летать) лята́ць, лётаць; (гоняться) ганя́цца; (кружиться) кружы́цца; (ходить) хадзі́ць;

де́ти но́сятся по двору́ дзе́ці но́сяцца (бе́гаюць) па двары́;

над о́зером но́сятся ла́сточки над во́зерам лята́юць (лётаюць) ла́стаўкі;

в во́здухе но́сятся снежи́нки у паве́тры лята́юць (лётаюць, кру́жацца) сняжы́нкі;

це́лый день носи́лся по го́роду цэ́лы дзень бе́гаў (го́йсаў) па го́радзе;

2. страд. насі́цца;

◊

но́сится как ку́рица с яйцо́м погов. но́сіцца як ду́рань з пі́санай то́рбай (як кот з селядцо́м);

носи́ться с мы́слью насі́цца з ду́мкай;

но́сятся слу́хи хо́дзяць чу́ткі (пагало́скі, по́галаскі).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)