цэ́шка, ‑і, ДМ ‑шцы; Р мн. ‑шак; ж.
Абл. Кукарда. На чалавеку быў доўгі шынель без пагонаў і зімовая салдацкая шапка без цэшкі. Якімовіч. Алесь браў стрэльбу, шапку з цэшкай І нёс з шчасліваю ўсмешкай. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пралангава́ць ’прадоўжыць (прадаўжаць) тэрмін чаго-небудзь’, праланга́цыя ’прадаўжэнне дзеяння’ (ТСБМ). Праз польск. prolongować, дзе з лац. prolangare, якое з pro‑ і longus ’доўгі’ (Банькоўскі, 2, 782). Ст.-бел. проленгованый ’працягнены’ < ст.-польск. prolengowany < prolongować (Булыка, Запазыч., 266).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
праляжа́ць сов.
1. (нек-рое время) пролежа́ть;
п. уве́сь дзень — пролежа́ть весь день;
п. до́ўгі час у бальні́цы — пролежа́ть до́лгое вре́мя в больни́це;
2. пролежа́ть; отлежа́ть;
п. бакі́ — пролежа́ть (отлежа́ть) бока́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
зні́жаны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад знізіць.
2. у знач. прым. Дрэнны, прыгнечаны. Заставацца доўгі час у стане зніжанага настрою і няпэўнасці было не ў характары настаўніка, і ён, як мог, стараўся адагнаць прыкрыя думкі. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
арба́, ‑ы́; мн. а́рбы, ‑аў; ж.
Высокі двухколы воз у Сярэдняй Азіі, а таксама доўгі чатырохколы — на Украіне, у Крыме, на Каўказе. Гамрэкелі стаяў на двары, наглядаючы за работай парабкаў, якія грузілі на арбу мяхі з агуркамі. Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
птушаня́тны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да птушаняці, птушанят. Птушанятны ўзрост.
2. у знач. наз. птушаня́тныя, ‑ых. Птушкі, у якіх птушаняты вылупліваюцца з яек бездапаможнымі і доўгі час знаходзяцца ў гняздзе, дзе іх абаграваюць і кормяць бацькі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падкасце́лле Месца, якое прылягае да касцёла (Чав.). Тое ж падкасцёлле (Чав.).
□ ур. Падкасце́лле каля в. Доўгі Мох Чав.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
застая́цца, -таю́ся, -таі́шся, -таі́цца; -таі́мся, -таіце́ся, -тая́цца; -то́йся; зак.
1. Доўга прастаяць без руху.
Коні застаяліся.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Страціць нармальны стан, сапсавацца, доўга знаходзячыся ў нерухомасці.
Вада застаялася.
3. Затрымацца, прастаяўшы доўга на адным месцы.
З. перад карцінай.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Застацца на доўгі час не выкарыстаным (разм.).
Летам асвяжальны напітак у магазіне не застаіцца.
|| незак. засто́йвацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пастая́нны, -ая, -ае.
1. Нязменны і аднолькавы заўсёды, бесперапынны.
Прырода на Зямлі знаходзіцца ў пастаянным развіцці.
Пастаянная велічыня (у матэматыцы). П. ток (у адрозненне ад пераменнага). Пастаянная армія (армія мірнага часу). П. капітал (частка капіталу, што затрачваецца на сродкі вытворчасці і застаецца нязменнай у працэсе вытворчасці). П. заказчык у атэлье.
2. Разлічаны на доўгі тэрмін, не часовы.
Пастаянная работа.
П. жыхар.
3. Не зменлівы, цвёрды.
П. погляд на рэчы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Ко́ўка 1 ’дзеянне паводле дзеяслова каваць (ТСБМ) (гл. каваць).
Ко́ўка 2 ’доўгі шост з патаўшчэннем на канцы’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. літ. kúoka ’дубіна’ (там жа, 2, 508), ’калатуша для разбівання камякоў на раллі’ (Касп.). Запазычанне з літоўскай мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)