ГАНО́ВЕР

(Hannover),

горад у Германіі. Адм. ц. зямлі Ніжняя Саксонія. 524,8 тыс. ж. (1994). Трансп. вузел. Порт на р. Лайне і Сярэднегерманскім канале. Міжнар. аэрапорт. Прамысл. і гандл.-фін. цэнтр. Прам-сць: лакаматыва-, вагона-, аўта- і трактарабудаванне, агульнае машынабудаванне, эл.-тэхн., каляровая металургія, гумавая; прадпрыемствы хім., харч. (плода- і мясакансервавай, цукр. і інш.), тэкст., мэблевай, папяровай, паліграф. прам-сці. Метрапалітэн. Тэхн. ун-т. Оперны т-р. Акадэмія музыкі і т-ра. Гатычныя цэрквы (14 і 17 ст.) і Старая ратуша (15 ст.); рэнесансавы палац Герэнгаўзен (17—18 ст.). Штогадовы прамысл. кірмаш.

Упершыню ўпамінаецца каля 1100. У 1163 рэзідэнцыя герцага Генрыха Льва. З 1189 горад, гар. правы атрымаў у 1241. У 1360 пабудаваны замак. З 1386 чл. Ганзы. У 15 ст. Ганза — буйны цэнтр гандлю, суднаходства і прам-сці, у 16 ст. прыйшоў у заняпад. У 1532—33 уведзена Рэфармацыя. З 1636 сталіца княства Каленберг, з 1692 — курфюрства, з 1814 — каралеўства Гановер, з 1866 — адм. цэнтр прускай правінцыі. У 2-ю сусв. вайну моцна разбураны. З 1946 адм. цэнтр зямлі Ніжняя Саксонія.

т. 5, с. 29

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ВАКЗА́Л

(ад англ. Vauxhall — назва забаўляльнай установы каля Лондана ў 17 ст.),

будынак ці комплекс будынкаў, збудаванняў і прыстасаванняў для абслугоўвання пасажыраў, кіравання рухам транспарту і размяшчэння службовага персаналу. Адрозніваюць чыгуначныя, рачныя, марскія, аўта- і аэравакзалы, а таксама аб’яднаныя, ці комплексныя (напр., чыгуначна-аўтобусны). Першыя вакзалы з’явіліся з пачаткам пасажырскіх перавозак па чыгунцы (напр., вакзалы на лініі Стоктан—Дарлінгтан у Англіі, 1822—25).

На Беларусі чыгуначныя вакзалы будавалі адначасова з пракладкай чыгунак. Будынак вакзала (Віленскага) у Мінску адкрыты ў 1874 (перабудаваны ў 1939, пасля Айч. вайны адноўлены ў 1949, з 1980-х г. узводзяцца новыя будынкі), у 1866 пабудаваны Віцебскі чыгуначны вакзал, да 1867 — чыг. вакзал у Гродне (у 1948 рэканструяваны, у 1986 пабудаваны новы), у 1886 — Брэсцкі чыгуначны вакзал (у 1956 рэканструяваны), у 1-й пал. 20 ст. пабудаваны Магілёўскі чыгуначны вакзал, Слонімскага вакзала будынак. Адноўлены разбураныя ў Айч. вайну і рэканструяваны вакзал ў Баранавічах (1947), Гомелі (1948), Оршы (1951), Полацку (1953). Пабудаваны аэравакзалы: у Мінску (гл. Мінскія аэрапорты), Брэсцкі аэравакзал, у Гродне (1962), Салігорску (1965), Бабруйску (1966), Гомелі (1976), Магілёве (1971). У ліку буйных аўтавакзалаў Беларусі Мінскі аўтавакзал «Усходні». На суднаходных рэках будуюцца рачныя ваказлы (Мазырскі рачны вакзал).

т. 3, с. 463

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Wágen

m -s, -

1) паво́зка, воз, калама́жка

2) (аўта)машы́на, аўтамабі́ль

der ~ liegt gut auf der Stráße — у машы́ны пла́ўны ход

den ~ führen — вадзі́ць машы́ну [аўтамабі́ль], кірава́ць машы́най

3) ваго́н

gepólsterter ~ — мя́ккі ваго́н

4) астр:

der Gróße ~ — Вялі́кая Мядзве́дзіца, разм. Вялі́кі Воз

der Kléine ~ — Мала́я Мядзве́дзіца, разм. Малы́ Воз

◊ die Pférde hínter den Wágen spánnen — ≅ пачына́ць не з таго́ канца́

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

кало́дка ж

1. Léisten m -s, - (шавецкая); Schúhspanner m -s, - (што ўстаўляюць у абутак, каб захаваць яго форму);

2. тэх (у тармазной прыладзе) Brémsklotz m -es, -klötze, Hémmschuh m -(e)s, -e;

тармазна́я кало́дка аўта Brémsbacke f -, -n;

3. (ордэна) Órdensspange f -, -n;

4.:

кало́дкі мн гіст (для вязняў) Block m -(e)s, Blöcke, Fúßblock m;

набі́ць каму́-н кало́дкі на но́гі j-n an éinen Block schlíeßen*

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

rent

I [rent]

1.

n.

1) кватэ́рная пла́та; пла́та за арэ́нду зямлі́ і пад., чынш -у m.

2) наём на́йму, прака́т -у m. (часо́вае карыста́ньне)

for rent — у на́ймы (пако́й, дом); на прака́т (а́ўта і пад.)

2.

v.t.

1)

а) найма́ць што ў каго́

б) дава́ць у на́ймы

2) браць або́ аддава́ць у арэ́нду (дом, по́ле), на прака́т (машы́ну)

II [rent]

1.

n.

1) дзі́рка, про́разь f.

2) разьбіцьцё n., раско́л -у m. (у арганіза́цыі)

2.

v., p.t. and p.p. of rend

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

spare

[sper]

1.

v.t.

1) лі́таваць, шкадава́ць; зьлі́тавацца

He spared his enemy — Ён зьлі́таваўся над сваі́м во́рагам

2) берагчы́, ашчаджа́ць, шкадава́ць

We walked uphill to spare the horse — Мы ішлі́ пад гару́, каб аблягчы́ць каня́

3) абыхо́дзіцца без чаго́

Father couldn’t spare the car, so John had to walk — Ба́цька ня мог абысьці́ся бяз а́ўта, дык Янка му́сіў ісьці́ пехато́ю

4) пакіда́ць

Spare some time for reading — Пакінь кры́ху ча́су на чыта́ньне

2.

adj.

1) во́льны

spare time — во́льны час

2) запасны́, лі́шні

a spare tire — запасна́я шы́на

spare money — лі́шнія гро́шы

3) худы́, хударля́вы

3.

n.

запасны́ -о́га m.

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

rattle

[ˈrætəl]

1.

v.

1) бражджэ́ць; бразгаце́ць, бразгата́ць; груката́ць, тарахце́ць

The wind rattled the windows — Во́кны бражджа́ць ад ве́тру

The old car rattled down the street — Старо́е а́ўта пратарахце́ла па ву́ліцы

2) балбата́ць, ху́тка гавары́ць, бараба́ніць

The speaker rattled on about the state of the economy — Прамо́ўца бараба́ніў аб эканамі́чным ста́не

3) informal бянтэ́жыцца

She was so rattled that she forgot her speech — Яна́ так зьбянтэ́жылася, што забы́лася што гавары́ць

2.

n.

1) бра́згат, гру́кат -у m.; брынчэ́ньне, тарахце́ньне n.

2) балбатня́, траскатня́ f.

3) бразго́тка f. (дзіця́чая або́ музы́чны інструмэ́нт)

4) ко́лцы на хвасьце́ грыму́чае зьмяі́

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

wave

[weɪv]

1.

n.

1) хва́ля f.

2) Phys. хва́ля, вібра́цыя f.

3) Figur. хва́ля f., наплы́ў -ву m.

a wave of enthusiasm — хва́ля ўзды́му

a cold wave — хало́дная хва́ля, хва́ля хало́днага паве́тра

4) маха́ньне n.

a wave of the hand — маха́ньне, знак руко́ю

5) ку́дзер -а ло́кан -а m.

2.

v.i.

1) хвалява́цца, калыха́цца

The reeds waved in the breeze — чаро́т хвалява́ўся ад паве́ваў ве́трыку

2) кучара́віцца

Her hair waves naturally — Ейныя валасы́ натура́льна кучара́выя

3.

v.t.

1) накру́чваць, завіва́ць

to wave hair — заві́ць валасы́

2) махаць, дава́ць знак (руко́ю)

to wave a car to halt — спыні́ць а́ўта ма́хам рукі

to wave a good-by — маха́ць руко́ю на разьвіта́ньне

She waved him away — Яна́ адпра́віла яго́ ма́хам рукі́

3) пагража́льна маха́ць

He waved the stick at them — Ён пагразі́ў ім кі́ем

•

- make waves

- wave aside

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

БАРСЕЛО́НА

(Barcelona),

горад на ПнУ Іспаніі, у міжрэччы рэк Бесас і Льёбрэгат. Адм. ц. аўт. вобласці Каталонія і прав. Барселона. 1624 тыс. ж., у агламерацыі больш за 4,65 млн. ж. (1991; 2-і пасля Мадрыда па колькасці жыхароў). Вузел чыгунак і аўтадарог. Порт на Міжземным м., аўтамаб., паромныя зносіны з партамі Балеарскіх і Канарскіх а-воў, суседніх краін. Міжнар. аэрапорт. Важны эканам. і культ. цэнтр краіны. Асн. галіны прам-сці: тэкст. (1-е месца ў краіне), машынабудаванне (у тым ліку аўта-, судна-, лакаматывабудаванне), вытв-сць энергет. абсталявання, станкабудаванне, эл.-тэхн., радыёэлектроннае і інш., хім., цэлюлозна-папяровая, паліграф., цэм., гарбарная, харч. і інш. Метрапалітэн. Барселонскі універсітэт і 2 інш. ун-ты. Музеі: археал.; нар. рамёстваў і мастацтваў; Федэрыка Марэса; гісторыі горада; прыгожых мастацтваў у Каталоніі; сучаснага мастацтва; Музей Пікаса. Месца правядзення міжнар. гандл.-прамысл. кірмашоў. Сусв. выстаўкі ў 1888 і 1929. У Барселоне адбыліся XXV летнія Алімп. гульні (1992).

Першапачаткова грэч., з 236 да нашай эры карфагенская, з 218 да нашай эры рым. калонія. У 415 захоплена вестготамі, у 6 ст. сталіца іх дзяржавы. З 712 пад уладай арабаў, з 801 сталіца франкскай Ісп. маркі, пасля яе падзелу (874) — Барселонскага графства, у 1137 — аб’яднанага з Арагонам. У час грамадз. вайны ў Барселоне знаходзіўся рэсп. ўрад (1937—39). З 1977 адм. ц. аўт. вобласці Каталонія.

Стары і Новы гарады звязаны пл. Пласа дэ Каталунья, якая акружана фантанамі і скульпт. групамі (1927), з’яўляецца дзелавым цэнтрам Барселоны. Помнікі архітэктуры: раманская царква Сан-Пабла дэль Кампе (10—13 ст.); гатычныя сабор (1298—15 ст.); царква Санта-Марыя дэль Мар (1320—70); біржа (1380—92); судовая палата «Аўдыенсія» (15 ст.); барочная царква Нуэстра Сеньёра дэ Белен (1687—1729). У канцы 19 — пач. 20 ст. Барселона — буйны цэнтр архітэктуры стылю мадэрн і авангардызму. Своеасаблівасць гораду надаюць мудрагелістыя пабудовы арх. А.Гаўдзі (паркавы комплекс Гуэль, 1885—89; царква Саграда Фамілія, з 1884, не закончана; жылыя дамы Каса Батла, 1905—07, і Каса Міла, 1905—10). Сучасныя пабудовы: аўтамаб. з-д «SEAT», Дом гандлю, будынак Калегіі архітэктараў з фрызам па эскізах П.Пікаса.

т. 2, с. 317

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АЎТАПАРТРЭ́Т

(ад аўта... + партрэт),

выява (вобраз) мастака, выкананая ім самім; разнавіднасць партрэта. Выконваецца звычайна з дапамогай люстэрка, фотаздымка, па ўяўленні. Адлюстроўвае не толькі вонкавае падабенства, але і раскрывае ўнутраны свет мастака, яго схільнасці, погляды.

Вядомы з антычнасці (Фідый) і сярэднявечча. Пашыраны ў творчасці мастакоў Адраджэння (Рафаэль, А.Дзюрэр). Аўтапартрэт маньерызму (16 ст.) характарызуецца ўскладненасцю вобразнай структуры. Аўтапартрэт 17 ст. мае спавядальны характар, у ім раскрываецца сац. аблічча мастака (Н.Пусэн, П.П.Рубенс, Рэмбрант). У аўтапартрэце 18 ст. падкрэсліваліся і рысы прыватнага жыцця мастака (Ж.Б.Шардэн, Дж.Рэйналдс). Істотнае месца займаў аўтапартрэт у мастацтве рамантызму, прадстаўнікі якога сцвярджалі каштоўнасць творчай асобы і яе багатага духоўнага жыцця. На мяжы 19—20 ст. жанр аўтапартрэта часта выбіраецца для адлюстравання ўласнага светаўспрымання і жывапіснай канцэпцыі мастака (П.Сезан, В. ван Гог, М.Урубель). У 20 ст. вобразна-кампазіцыйны кірунак аўтапартрэта значна ўскладніўся.

У бел. выяўл. мастацтве першыя спробы аўтапартрэта, верагодна, звязаны з Ф.Скарынам і яго малюнкамі для гравюр у шэрагу выданняў. Жывапісныя аўтапартрэты з’явіліся ў 2-й пал. 18 ст. У 19 ст. выдатныя аўпартрэты стварылі К.Альхімовіч, В.Ваньковіч, Я.Дамель, Я.Кругер, Ю.Пешка, А.Ромер, К. і Б.Русецкія, Н.Сілівановіч, Ф.Смуглевіч, Я.Сухадольскі; на пач. 20 ст. — Ю.Пэн, Ф.Рушчыц, М.Шагал. Аўтапартрэты 1920—30-х г. адметныя імкненнем спасцігнуць самога сябе (П.Гаўрыленка, П.Сергіевіч, М.Тарасікаў). У 1940—60-я г. ствараліся традыцыйныя аўтапартрэты, у якіх асн. ўвага аддавалася вонкаваму абліччу (І.Ахрэмчык, В.Грамыка, Н.Воранаў, Р.Кудрэвіч, Л.Лейтман, М.Манасзон, Ф.Мадораў, П.Раманоўскі, М.Тарасікаў, У.Кухараў). У 1970-я г. да аўтапартрэта звярталіся Г.Вашчанка, В.Варламаў, Н.Варвановіч, В.Грамыка, Л.Дударанка, Г.Лойка і інш. У 1980-я г. ў жанры аўтапартрэта з’яўляюцца творы са складаным прадметна-прасторавым асяроддзем, інтэлектуальныя, «маскарадныя», калі мастак выступае ў пэўным амплуа (Ф.Янушкевіч, Г.Ціхановіч). Часам тэматычнай асновай аўтапартрэтаў становяцца ўспаміны мастака, роздум над жыццём, уласныя думкі і ідэі (М.Савіцкі «Вязень № 32815», Г.Вашчанка «Роздум», В.Сумараў «Мой свет», М.Селяшчук «Датычнасць») або аўтапартрэт уводзіцца ў сюжэтныя кампазіцыі, тэматычныя ці групавыя партрэты (Л.Шчамялёў «Нядзеля», Э.Белагураў «Сямейны партрэт», І.Бархаткоў «Бацька і сын»). Сучасны перыяд развіцця аўтапартрэта адметны імкненнем да шматмернасці вобраза, узмацнення псіхал. асновы, філас. падтэксту.

Літ.:

Зингер Л.С. Автопортрет в системе жанров // Зингер Л.С. Очерки теории и истории портрета. М., 1986;

Яго ж. Автопортрет в советской живописи. М., 1986.

М.І.Цыбульскі.

т. 2, с. 118

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)