ВА́ЙДА (Wajda) Анджэй

(н. 6.3.1926, г. Сувалкі, Польшча),

польскі рэжысёр. Скончыў Дзярж. вышэйшую школу т-ра і кіно ў Лодзі (1954). Першыя маст. фільмы «Пакаленне» (1955), «Канал» (1956), «Попел і дыямент» (1958), прысвечаныя падзеям 2-й сусв. вайны, сталі праграмнымі творамі польск. кінематаграфічнай школы.. Экранізаваў творы польск. класічнай і сучаснай л-ры («Попел», 1965; «Краявід пасля бітвы», 1970; «Беразняк», 1971; «Вяселле», 1973; «Зямля запаветная», 1975; «Паненкі з Вілька», 1979). Складаныя праблемы сучаснасці і нядаўняга мінулага ў фільмах «Усё на продаж» (1968), «Чалавек з мармуру» (1977), «Чалавек з жалеза» (1981). Сярод апошніх работ: «Пярсцёнак з арлом у кароне», «Корчак», «Перадвелікодны тыдзень». Сярод тэатр. пастановак у Польшчы і за мяжой: «Двое на арэлях» Дж.Гібсана, «Справа Дантона» паводле С.Пшыбышэўскай (таксама экранізацыя), «Д’яблы», «Злачынства і пакаранне» і «Настасся Піліпаўна», усе паводле Ф.Дастаеўскага, «Размовы з катам» К.Мачарскага, «Рамэо і Джульета» У.Шэкспіра. Працуе на тэлебачанні (серыялы, інсцэніроўкі). Дзярж. прэмія Польшчы 1974.

П.К.Мазоўка.

т. 3, с. 450

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

антрапацэнтры́зм

(фр. anthropocentrisme, ад гр. anthropos = чалавек + лац. centrum < гр. kentron = цэнтр)

рэлігійна-ідэалістычны погляд, паводле якога чалавек з’яўляецца цэнтрам і канчатковай мэтай Сусвету.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

джэнтльме́н

(англ. gentleman, ад gentle = высакародны + man = чалавек)

чалавек, які вызначаецца сваёй выхаванасцю ў паводзінах, ветлівасцю ў адносінах з другімі, далікатнасцю і зграбнасцю адзення.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

słowny

1. на словах; слоўны; вусны;

2. верны свайму слову;

słowny człowiek — чалавек слова

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

kuty

каваны, куты; падкаваны;

kuty na cztery nogi — біты воўк; прайдоха; прайдзісвет; хітры чалавек

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

jegomość

м.

1. нейкі чалавек; мужчына;

2. уст. васпан, ягамосць;

3. уст. разм. ксёндз

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

Зака́ла ’помслівы чалавек’ (мядз., Нар. словатв.). Рус. дыял. зака́л ’чалавек, што крыўдзіць слабых’, пск. ’пятніца’, урал. ’зух’, польск. zakał ’чалавек, што кампраметуе блізкіх’, zakała ’ганебная, кампраметуючая рэч’, укр. уст. дыял. зака́ла ’сорам’ (Жэлях.), рус. кастр. зака́ла ’неакуратнасць, нядбайнасць’. Ст.-польск. zakał (XIV ст.) ’пляма, бруд, загана’. Параўн. чэш., славац. zákal ’пакаламучанне вады, піва, віна’. Параўн. рус. арханг., алан. зака́л ’смелы, бывалы чалавек’. Назва чалавека з адмоўнай характарыстыкай узыходзіць, відаць, як семантычны перанос да адмоўнай назвы рэчы. Можна меркаваць аб двух вытоках такога пераносу: хлеб з закальцам (закалам) ганьбіць гаспадыню, адкуль ідзе семантычны шлях: ’закалец у хлебе’ > ’нядбайнасць’ > ’ганебная рэч’, ’сорам’ > ’чалавек, што кампраметуе блізкіх’ > ’кепскі чалавек’, у тым ліку ’помслівы’, ’п’яніца’ і г. д. ’Пакаламучанае віно’ > ’кепскае віно’ > ’кепская рэч’ > ’кепскі чалавек’. Адносна другога шляху важна ўлічыць адцягненае, пераноснае ўжыванне слова ўжо ў XIV ст. у ст.-польск., якое можа ўзыходзіць да ст.-чэш. (суч. чэш. zákal тлумачыцца як аддзеяслоўны бязафіксны назоўнік ад zakaliti да кал ’бруд’, параўн. каламуціць). Гл. закалец. Рус. зака́л ’смелы, бывалы чалавек’, ’зух’ можа быць непасрэдна ад закалять(ся) ’гартавацца, атрымліваць вопыт’ і хутчэй не звязана са словамі са знач. адмоўнай характарыстыкі чалавека.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

нра́вственный мара́льны; (духовный) духо́ўны;

нра́вственный крите́рий мара́льны крытэ́рый;

нра́вственный челове́к мара́льны чалаве́к;

нра́вственный посту́пок мара́льны ўчы́нак;

нра́вственное удовлетворе́ние мара́льнае задавальне́нне;

нра́вственный подъём мара́льны (духо́ўны) узды́м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

поря́дочный​II

1. (честный) прысто́йны;

поря́дочный челове́к прысто́йны чалаве́к;

2. разг. (довольно хороший) даво́лі (-такі) до́бры; (недурной) нядрэ́нны;

поря́дочная пого́да даво́лі (-такі) до́брае (нядрэ́ннае) надво́р’е.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сложе́ние​II ср.

1. (тела) склад, род. скла́ду м.;

челове́к богаты́рского сложе́ния чалаве́к атлеты́чнага скла́ду;

2. (строение вещества) будо́ва, -вы ж.;

ноздрева́тое сложе́ние наздрава́тая будо́ва.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)