абара́нак, -нка, мн. -нкі, -нкаў, м.
1. Булачны выраб з заварнога пшанічнага цеста ў выглядзе кольца.
Купіць дзецям абаранкаў.
2. перан. Рулявое кола ў аўтамабілі, трактары і пад.
Круціць а.
3. у знач. прысл. абара́нкам. У форме, у выглядзе кольца.
Скруціцца абаранкам.
◊
Абаранкам не завабіш каго (разм.) — ніякімі сродкамі не ўгаворыш.
Дзірка ад абаранка (разм., іран.) — нічога, пустое месца.
Зарабіць на абаранкі (разм., неадабр.) — заслужыць пакаранне за якую-н. правіннасць.
|| прым. абара́начны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
пух, -у, м.
1. Мяккія і тонкія валаскі пад пер’ем птушак, шэрсцю жывёл.
Гусіны п.
Казіны п.
2. Тонкія лёгкія валаскі на скуры твару, на целе.
П. на твары ў дзіцяці.
3. Тоненькія валаконцы на раслінах, пладах.
Тапаліны п.
◊
Ні пуху ні пер’я (разм.) — пажаданне ўдачы.
У пух і прах (разм.) — зусім, канчаткова.
Разбіць у пух і прах.
|| памянш. пушо́к, -шку́, м. Над верхняй губой прабіваецца п.
|| прым. пухо́вы, -ая. -ае (да 1 знач.).
Пуховая хустка (з казінага пуху).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
сце́рці, сатру́, сатрэ́ш, сатрэ́; сатро́м, сатраце́, сатру́ць; сцёр, сце́рла; сатры́; сцёрты; зак., што.
1. Тручы, зняць, счысціць што-н. з паверхні; выцерці; зрабіць чыстым.
С. пыл са стала.
2. Выціраючы, саскрэбваючы, знішчыць (што-н. напісанае, намаляванае і пад.).
С. малюнак гумкаю.
3. Дотыкам, трэннем пашкодзіць, зрабіць рану на чым-н.
С. нагу.
4. Тручы, раздрабніць, ператварыць у аднародную масу.
С. перац на парашок.
5. Трэннем апрацаваць (пра лён).
|| незак. сціра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. сціра́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Мы́тар ’лазня’ (Сл. Эп.-Шып.). З польск. mytarstwo ’чысцец, чысцілішча’ пад уплывам (народная этымалогія) лексемы мыць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Мінтала́ць, мынтыла́ты ’махаць, размахваць, матляць’ (Клім.). Да матла́ць (гл.) з другаснай назалізацыяй пад уплывам наступнага ‑т‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кімба́лка ’абруч з ільну або саломы, які паляшучкі насілі на галаве пад хусткай’ (Тарн.). Гл. кібалка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пецяру́к ’рука’ (ТС). З пецярык (гл.), у якім адбылася мена ы > у пад уплывам слова рука.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэпеты́цыя ’развучванне, паўтарэнне або пробнае выкананне драматычнага, музычнага і пад. твора’ (ТСБМ). З рус. репетиция ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пы́рскаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. чым. Раскідаць кроплі вадкасці, іскры, дробныя часцінкі чаго‑н. Калі Павел прыбег на панскі двор, там ужо было многа крошынцаў, а маленькі вёрткі чыноўнік Нервалодаў нешта крычаў і пырскаў слінаю на сялян. С. Александровіч. Язэп бачыў, як тол знік пад вадой, як цягнуў у глыбіню шнур, як той гарэў і пырскаў іскрамі. Асіпенка. // Рассейваць кроплі вады або якой‑н. вадкасці куды‑н. з якой‑н. мэтай. Маці набірае з конаўкі поўны рот вады і пырскае ў мой твар. Бядуля. [Тася Кабрынец] да свірна прыйшла, дзе пратручваюць сяброўкі льнасемя. Пырскаюць на яго спецыяльным растворам. Бялевіч.
2. Разлятацца, рассейвацца кроплямі, дробнымі часцінкамі. Афіцэр крычыць, аж пена з рота пырскае. Кулакоўскі. [Яўхім і Рыгор] удвух ідуць мокрым поплавам і вада пырскае з-пад іх ног. Чорны. / Пра дробны дождж. Пачаў пырскаць дробны дожджык, але цяпер ён быў няшкодным, нават адкрытае вогнішча ад гэтага не цярпела. Маўр. // перан. Моцна выяўляцца (пра пачуцці, настрой). [Злосць] поўніла ўсю .. істоту [Соміка], пералівалася цераз берагі, пырскала, біла фантанам. Крапіва. Гуллівы настрой, здавалася, так і пырскаў з.. [Таніных] агністых вачэй. Марціновіч.
3. Імкліва разбягацца, скакаць, накіроўвацца ў розныя бакі. Бясконцым.. хорам сакаталі конікі і пырскалі з-пад ног на ўсе бакі. Дуброўскі.
4. Не стрымаўшыся, пачаць смяяцца. Палашка грозна аглядала.. [дзяўчат] і выходзіла. Дзяўчаты не вытрымлівалі і дружна пырскалі смехам. Лынькоў. Шапталіся, паціху пырскалі ад смеху. Пянкрат.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
звіва́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
1. Незак. да звіцца.
2. Згінацца, выгінацца з боку ў бок. Хвост змяі сутаргава звіваецца. В. Вольскі. // Мець форму звілістай лініі, прымаць звілісты напрамак (пра раку, дарогу і пад.). Налева, за поплавам, звівалася рэчка. Асіпенка. Ранюткі час. Нідзе нікога, Між дрэў звіваецца дарога, А па дарозе ты з кашом У лес шыбуеш. Колас.
3. Зал. да звіваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)