горя́чий прям., перен. гара́чы;
◊
горя́чая кровь (у кого) гара́чая кроў (у каго);
по горя́чим следа́м, по горя́чему сле́ду па гара́чых сляда́х;
горя́чие напи́тки уст., прост. мо́цныя напі́ткі;
под горя́чую ру́ку (попасть, подвернуться и т. п.) пад гара́чую руку́ (папа́сці, тра́піць і да т.п.);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
ла́па ж
1. Pfóte f -, -n, Tátze f -, -n;
2. тэх (шып) Zápfen m -s, -;
3. (галіна) Ast m -es, Äste;
◊ тра́піць у ла́пы каму-н разм j-m in die Hände fállen*; in j-s Kláuen geráten*;
даць [су́нуць] у ла́пу каму-н j-n bestéchen*
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
czubek
czub|ek
м.
1. чубок;
2. верхавіна; макаўка;
3. кончык;
~ek nosa — кончык носа;
na ~kach palców — на пальчыках;
trafić do ~ków — трапіць у дом вар’ятаў
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Ту́ліка ‘дэталь калаўрота — кавалачак скуры з адтулінай, куды ўстаўляецца жалезны шпянёк з адтулінай, праз якую праходзіць спрадзеная нітка, перш чым яна трапіць на шпульку’ (гом., Шатал.), тулі́ка ‘тс’ (Уладз.; малар., Сл. Брэс.). Параўн. рус. тули́ка ‘кавалачак скуры з адтулінай, праз якую праходзіць спрадзеная нітка перш чым трапляе на шпульку’, славен. tulika ‘шпулька ў калаўроце’. Лічыцца таго ж паходжання, што і тулейкі (гл.); іншая назва дэталі калаўрота — тру́бка ‘металічная пласцінка з дзірачкай, праз якую праходзіць нітка і далей накручваецца на шпулю’ (Трух.), што, магчыма, сведчыць пра сувязь з ням. Tülle ‘трубка (падсвечніка), утулка, насадка’ як тэхнічным тэрмінам, адносна ролі якога ў якасці магчымага этымона групы слоў з зыходным тул 2 выказваюцца процілеглыя меркаванні, гл. Шустар-Шэўц, 1557 (магчымая крыніца некаторых слоў), Махэк₂, 648 (паходзіць са славянскіх моў), Сной у Бязлай, 4, 246 (выпадковае падабенства да славянскіх слоў).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Nágel
m -s, Nägel
1) цвік
◊ den ~ auf den Kopf tréffen* — тра́піць у са́мую кро́пку
éinen ~ im Kopf háben — быць ве́льмі го́рдым
2) пазно́гаць
◊ die Árbeit brennt ihr auf die Nägel [auf den Nägeln] — рабо́та гары́ць у яе́ рука́х
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
з’езд, ‑а і ‑у, М ‑дзе, м.
1. ‑у. Дзеянне паводле дзеясл. з’язджацца — з’ехацца (у 2 знач.). Пачаўся з’езд гасцей.
2. ‑а. Сход прадстаўнікоў якіх‑н. вялікіх арганізацый, катэгорый насельніцтва і пад., які мае грамадска-палітычны або навуковы характар. З’езд КПСС. З’езд настаўнікаў. З’езд калгаснікаў. З’езд славістаў.
3. ‑у. Дзеянне паводле дзеясл. з’язджаць — з’ехаць (у 1, 2 знач.). З’езд з гары на санках. Пры з’ездзе з дарогі воз абярнуўся.
4. ‑а. Месца, па якім спускаюцца, з’язджаюць уніз: спуск. Відаць было, як яны [немцы] спускаліся па дарожным з’ездзе ўніз, хаваючыся за гліністымі буграмі. Лынькоў. Перш чым трапіць.. да мосціка, трэба з’ехаць пракапаным з’ездам, дзе калёсы і чалавек хаваюцца з галавою. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бадзя́га 1, ‑і, ДМ ‑дзязе, ж.
Прэснаводная губка, якая ў высушаным стане выкарыстоўваецца ў медыцыне для лячэння рэўматызму. Сёлета нага паправілася — дала жонка рады, націраючы бадзягай. Чыгрынаў.
бадзя́га 2, ‑і, ДМ ‑у, Т ‑ам, м.; ДМ ‑дзязе, Т ‑ай (‑аю), ж.
Бяздомны, незаняты працай чалавек. Жаласць да самога сябе агарнула Пракопа. Хто ён цяпер? Бадзяга, жабрак, бяздомнік! Колас. Моўчкі глядзіць беспрацоўны бадзяга На белакрылыя чайкі над морам. Танк. / Пра жывёл. Вунь — галаву падняў, глядзіць: вазьмі! Бадзяга-конь! Няма куды падзецца. Бялевіч. Зімою воўк есць усё, што трапіць яму на зуб. Выбіраць галоднаму бадзягу не прыходзіцца. В. Вольскі. // Пра чалавека, які ўвесь час вандруе, мяняе месцажыхарства.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дапамагчы́, ‑магу, ‑можаш, ‑можа; пр. дапамог, ‑магла, ‑ло; заг. дапамажы; зак., каму-чаму.
1. Аказаць дапамогу, пасадзейнічаць у чым‑н. Дапамагчы ў рабоце. Дапамагчы распрануцца. □ [Булай] заўсёды заступіцца, дапаможа, калі хто са сваіх рабочых трапіць у бяду. Шыцік. І службу служы, і сябру дапамажы. З нар. // Падтрымаць матэрыяльнымі сродкамі. Дапамагчы грашамі. Дапамагчы будаўнічымі матэрыяламі. // Аказаць медыцынскую дапамогу. [Санітарка] спяшаецца, каб у час дапамагчы параненаму. Колас.
2. З’явіцца сродкам для каго‑н. у дасягненні якой‑н. мэты. Компас дапамог сарыентавацца на мясцовасці. Мінеральныя ўгнаенні дапамаглі калгаснікам павысіць ураджайнасць палёў. // Даць жаданы вынік, прынесці карысць. Лякарства дапамагло. Угаворы дапамаглі.
•••
Дапамагчы гору (бядзе) — выратаваць з бяды, з цяжкага становішча.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лу́чыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак.
Разм. Трапіць, пацэліць. Акцызнік раптам стаў, спяшаючыся, апранацца. Соваў рукі ў рукавы кашулі і ніяк не мог лучыць. Пташнікаў. — Што на .. [сівецкіх гаспадароў] глядзець? Яны раздураныя, яны адно глядзяць, каб як лучыць на лёгкі хлеб. Зарэцкі.
лучы́ць, лучу́, лу́чыш, лу́чыць; незак., каго-што.
Разм. Злучаць, яднаць. Як высветлілася, усе [партызаны] былі жывы-здаровы і толькі яшчэ раз адчулі, чаго варт для іх той, хто лучыў іх у адну баявую сілу. Брыль. З гэтым чалавекам Рыгора лучыла глыбокае пачуццё таварыскай блізкасці. Гартны. Ва ўсім цывілізаваным свеце родная мова ёсць асноваю, якая лучыць усе прадметы школьнага курса, якая праходзіць праз усе яго часткі. Шырма.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
намачы́ць, ‑мачу, ‑мочыш, ‑мочыць; зак.
1. каго-што. Зрабіць мокрым, сырым; прамачыць. Намачыў снапы дождж. Намачыць валёнкі. Намачыць гліну. □ Таццяна намачыла аб расу руку і працерла вочы. Шамякін. // Змачыць, даць прамачыцца чым‑н. [Зося] намачыла ручнік і выцерла.. [хлапчуку] твар. Чорны. // Пакінуць што‑н. на нейкі час у вадкасці. [Кацярына:] — Выпала, калі трапіць пад год, дык такі лянок вырасце, што як намочым у сажалцы, мяккім робіцца, як шоўк, а моцны — адной пасмы не парвеш. Кулакоўскі. [Тата:] — Не забудзься ж, Аленка, намачыць лыка пасля абеду. Пальчэўскі.
2. што і чаго. Шляхам мачэння прыгатаваць у нейкай колькасці. Намачыць яблыкаў.
3. без дап. Разліваючы што‑н., зрабіць мокрай паверхню чаго‑н. Намачыць на падлозе.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)