няпра́ўда, -ы, ДМ -дзе, ж.
1. Тое, што знаходзіцца ў супярэчнасці з праўдай; хлусня.
Няпраўдай свет пройдзеш, ды назад не вернешся (прыказка).
2. Ашуканства, падман.
Многа пабачыў на вяку ашуканства і няпраўды.
3. у знач. вык. Не адпавядае сапраўднасці.
Н., што ён памяняў месца працы. — Ён твой сябар? — Н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
малі́ны, -лі́н, адз. -а, -ы, ж.
1. Паўхмызняковая расліна сямейства ружакветных з салодкімі чырвонымі ягадамі, а таксама самі яе ягады.
Лясныя м.
Садовыя м.
Не быць каліне малінаю (прыказка).
2. толькі адз. Аб чым-н. вельмі прыемным (разм.).
Не жыццё, а маліна.
|| прым. малі́навы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Малінавае варэнне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кабы́ла, ‑ы, ж.
1. Самка каня. Жарэбная кабыла. □ Кожны цыган сваю кабылу хваліць. Прыказка.
2. Гіст. Дошка з выразам для шыі і рук, да якой прывязвалі для пакарання бізуном.
•••
Прышый кабыле хвост гл. прышыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ле́пей, прысл.
Разм. Тое, што і лепш. — Рашайце, госці, самі, — раптам сказала [Антаніна Міхайлаўна]: — Ці тут мы сядзем за стол, ці можа лепей пойдзем у садок пад грушку? Колас. У гасцях добра, а дома лепей. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ле́там, прысл.
У летні час, летняй парой. Летам выбежыш рана, Схопіш кошык лазовы І ляціш расхлістаны Пад знаёмыя сховы. Гілевіч. Якое раздолле ў зялёным бары летам! Якімовіч. Рыхтуй летам сані, а зімой калёсы. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зава́да, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
Разм.
1. Загана, недахоп. Гэта толькі мы адны патрапілі, Не хаваючы сваіх завад, Дыктаваць папраўкі геаграфіі І наноў гісторыю каваць. Лужанін.
2. Перашкода. Слабаму жывату і вада — завада. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пашанава́ць, ‑ную, ‑нуеш, ‑нуе; зак., каго-што.
1. Аднесціся клапатліва да каго‑, чаго‑н. Пашанаваць сваё здароўе. Пашанаваць аўтарытэт.
2. Аднесціся з пашанай, павагай да каго‑, чаго‑н. Шануй людзей, то і цябе пашануюць. Прыказка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́шка¹, -і, ДМ -шцы, мн. -і, -шак, ж.
1. Свойская млекакормячая жывёліна сямейства кашэчых; самка ката.
К. з кацянятамі.
К. мыецца — госці будуць (павер’е). К. мышцы не таварыш (прыказка). Збродлівай кошцы хвост уцінаюць (прыказка).
2. Драпежная млекакормячая жывёліна сямейства кашэчых (леў, тыгр, барс і інш.).
3. мн. Жалезныя шыпы або іншыя прыстасаванні, якія мацуюцца да абутку для пад’ёму на слупы, мачты і пад.
4. Невялікі якар (спец.).
◊
На сэрцы (на душы) кошкі скрабуць — пра трывожны стан, чаканне чаго-н. непрыемнага.
Чорная кошка прабегла паміж кім — сапсаваліся адносіны, пасварыліся.
|| памянш.-ласк. ко́шачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
|| прым. кашэ́чы, -ая, -ае і каша́чы, -ая, -ае.
Кашэчыя (і кашачыя) лапы.
Кашэчыя (і кашачыя) звычкі.
Сямейства кашэчых (наз.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кало́ць¹, калю́, ко́леш, ко́ле; калі́; незак.
1. каго-што. Датыкаючыся чым-н. вострым, выклікаць боль.
К. іголкай.
Цэлы дзень калола (безас.) пад сэрцам (перан.).
2. каго (што). Рабіць укол, уколы (разм.).
Хвораму калолі антыбіётыкі.
3. каго (што). Забіваць чым-н. вострым.
К. свінню.
4. каго-што. Біць рагамі, бадаць (разм.).
Бедная тая дамова, дзе вала коле карова (прыказка).
5. перан., каго (што) і без дап. Рабіць каму-н. колкія заўвагі, папракаць.
К. дакорамі.
◊
Калоць (у) вочы (разм.) — папікаць, дакараць, сарамаціць.
Праўда вочы коле (прыказка) — пра нежаданне слухаць непрыемную праўду.
|| зак. закало́ць, -калю́, -ко́леш, -ко́ле; -калі́; -ко́латы (да 3 знач.).
|| аднакр. кальну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́ (да 1, 2 і 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
працава́ць, -цу́ю, -цу́еш, -цу́е; -цу́й; незак.
1. Займацца якой-н. працай, ажыццяўляць якую-н. дзейнасць.
П. у полі.
Хто працуе, той і мае (прыказка). Хто працуе, таму і шанцуе (прыказка). П. здзельна.
П. над помнікамі старой пісьменнасці (вывучаць іх). П. над сабой (удасканальваць сябе ў чым-н.). П. са слоўнікам.
2. Мець дзен. які-н. занятак, пасаду, служыць.
П. на фабрыцы.
П. у калгасе.
П. бухгалтарам.
3. на каго-што. Абслугоўваць каго-, што-н. сваёй працай.
П. на сябе.
Завод працаваў на абарону.
4. чым. Прыводзіць у дзеянне, кіраваць чым-н.
П. вёсламі.
П. рукамі і нагамі ў вадзе (плысці).
5. Знаходзіцца ў дзеянні, выконваць свае функцыі.
Матор працуе без перабояў.
Сэрца нармальна працуе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)