jak

I

1. як;

jak się miewasz? — як жывеш?;

jak długo? — як доўга?; колькі часу?; колькі?;

jak to?! — як?!;

jak żyję, nic podobnego nie widziałem — колькі жыву, а такога не бачыў;

jak cicho wokoło! — якая цішыня!, як ціха навокал!;

2. а) як;

biały jak śnieg — белы як снег;

walczył jak lew — ён змагаўся як леў;

калі; як;

jak nie chcesz jechać, możesz zostać z nami — калі не хочаш ехаць, можаш застацца з намі;

jak skończysz, zajdź do mnie — як (калі) закончыш, зайдзі да мяне; в) як, калі;

jak tylko będę mógł, przyjdę — як толькі змагу, прыйду;

kto jak nie on? — хто, калі не ён? хто, апрача яго?;

3. як;

jak najprędzej — як найхутчэй; як мага хутчэй;

za wysoki jak na dżokeja — занадта высокі, каб быць жакеем;

jak gdyby — як быццам; нібыта

II м. заал.

як (Bos grunniens)

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

БЕ́ЖАНЦЫ,

асобы, якія пакінулі краіну свайго грамадзянства ці пастаяннага месцажыхарства ў выніку ваен. дзеянняў ці інш. надзвычайных сітуацый або ганенняў па паліт., расавых, рэліг. матывах і не атрымалі грамадзянства інш. дзяржавы. У міжнар. праве паняцце «бежанцы» ўпершыню аформлена пасля 1-й сусв. вайны 1914—18, калі з набліжэннем фронту прымусова высялялася насельніцтва цэлых паветаў і губерняў.

Паводле афіцыйных (далёка не поўных) звестак, на 14.2.1917 у Расіі было 3,2 млн. бежанцаў, з іх зарэгістравана 750 680 з Гродзенскай, 164 351 з Віленскай, 161 453 з Мінскай, 51 954 з Віцебскай, 1654 з Магілёўскай губерняў. Бежанцы з Беларусі былі раскіданы па ўсёй Расіі. Найбольш іх асела ў Тамбоўскай, Самарскай, Калужскай, Казанскай, Курскай, Саратаўскай губернях, у Петраградзе (100 704), Маскве (128 261). Паводле звестак Наркамата ўнутр. спраў РСФСР, на 11.5.1918 у Расіі жыло 2 292 395 бежанцаў з Беларусі, у тым ліку беларусаў і рускіх 2 059 857. На працягу 1918—24 у Зах. Беларусь іх вярнулася каля 700 тыс. Першыя бежанцы на Беларусі з’явіліся восенню 1914. Пасля паражэння рус. арміі вясной — летам 1915 і з набліжэннем фронту Беларусь ператварылася ў бежанскі лагер. Бежанскі рух быў стыхійны, ніякага плана эвакуацыі не існавала. Сяляне імкнуліся застацца на сваёй зямлі, але вайскоўцы і выпраўлялі іх у бежанства. 24.7.1915 былі прызначаны Галоўнаўпаўнаважаныя па ўладкаванні бежанцаў на франтах. Беларусь увайшла ў раён дзейнасці Галоўнаўпаўнаважанага па ўладкаванні бежанцаў Паўн.-Зах. фронту. Толькі 30.8.1915 прыняты закон «Аб забеспячэнні патрэб бежанцаў», пры міністру ўнутр. спраў створана Асобая нарада па ўладкаванні бежанцаў. Дабрачыннай дзейнасцю займаўся К-т яе імператарскай высокасці вял. княжны Таццяны Мікалаеўны (Таццянінскі к-т, пасля Лют. рэвалюцыі 1917 пераўтвораны ва Усерас. к-т дапамогі пацярпелым ад вайны). Шырокую дзейнасць разгарнулі нац. дабрачынныя арг-цыі. У крас. 1915 у Вільні створана Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны, якое адкрыла шэраг аддзелаў на месцах. У студз. 1916 створана Беларускае таварыства ў Петраградзе па аказанні дапамогі пацярпелым ад вайны. Становішча бежанцаў было надзвычай цяжкім. Высокай была іх смяротнасць. Узнікалі канфлікты з мясц. насельніцтвам. Нягледзячы на гэта, нац. свядомасць бел. бежанцаў значна вырасла. Пасля Лют. рэвалюцыі 1917 сярод бежанцаў дзейнічалі арг-цыі Беларускай сацыялістычнай грамады, Беларускай народнай грамады. У Маскве адбыліся 2 з’езды бежанцаў-беларусаў (7—10.10 і 2—4.12.1917). Пытанне аб бежанцах разглядалася на Усебел. з’ездзе 1917 (даклад А.Цвікевіча «Бежанскае пытанне і праца бежанскай секцыі з’езда»), на ім створаны к-т па аказанні дапамогі бежанцам. Пазней вырашэннем праблем бежанцаў займалася Рада БНР. Сярод бежанцаў створаны Арэнбургскі гурток беларусаў, Беларуска-ўкраінскі камітэт помачы ахвярам вайны ў Барнауле, Беларуская вучнёўская грамада і Гурток бел. сацыяліст. моладзі ў Калузе, «Беларуская хатка» ў Арле, «Беларус» і Беларуская чыгуначная грамада ў Маскве, «Беларуская хатка» ў Петраградзе, Бел. нац. гурток у Багародзіцку Тульскай губ, Саюз беларусаў у Архангельску і інш. У 1918—19 работу сярод бежанцаў праводзілі Беларускі нацыянальны камісарыят і бел. секцыі РКП(б). У ліп. 1918 у Маскве адбыўся Усерасійскі з’езд бежанцаў з Беларусі. У складзе Наркамата па ваен. справах РСФСР у крас. 1918 створана Цэнтр. калегія па справах палонных і бежанцаў (з мая 1919 у Наркамаце ўнутраных спраў РСФСР).

У пачатку Вял. Айч. вайны з Беларусі амаль 1,5 млн. чал. былі эвакуіраваны на ўсход (на бацькаўшчыну вярнуўся толькі кожны 3-і). У час адступлення з акупіраваных тэрыторый ням.-фаш. армія сілай зброі прымушала мясц. насельніцтва адступаць з ёй з тэрыторый, якія займала Сав. Армія. У выніку на тэр. Беларусі былі сагнаны сотні тысяч бежанцаў з Арлоўскай, Калінінскай, Пскоўскай, Смаленскай і інш. абласцей. У выніку прымусовага вывазу фашыстамі насельніцтва з захопленых тэрыторый у Германію (з Беларусі каля 380 тыс. чал.) узнікла катэгорыя перамешчаных асоб. Пагадненнямі паміж СССР, ЗША і Англіяй (лют. 1945), СССР і Францыяй (чэрв. 1945) прадугледжваліся абавязкі бакоў па аблягчэнні лёсу бежанцаў і перамешчаных асоб, садзейнічанні іх рэпатрыяцыі. З утварэннем ААН гэтыя абавязкі паводле рэзалюцый Ген. Асамблеі ад 12 лют. і 15 снеж. 1946 прымалі на сябе краіны — члены ААН, створана Міжнар. арг-цыя па справах бежанцаў (у 1951 заменена Упраўленнем Вярх. камісара ААН па справах бежанцаў). Былі прыняты міжнар. канвенцыі аб прававым статусе бежанцаў (28.6.1951) і апатрыдаў (28.9.1954), пратакол аб статусе бежанцаў (1967), у якіх дэталёва вызначаюцца і падрабязна трактуюцца правы бежанцаў. Паводле гэтых дакументаў, дзяржава, якая прымае бежанцаў, абавязана прадаставіць ім тыя ж правы, якімі карыстаюцца іншаземцы, што жывуць на яе тэрыторыі, права выбару месца жыхарства і вольнага перамяшчэння па краіне. Забараняецца высылка бежанцаў у краіны, з якіх яны прыехалі і дзе цярпелі ганенні (апошняя норма пашыраецца толькі на паліт. эмігрантаў). Бежанцы могуць быць высланы толькі ў выпадку асуджэння за ўчыненне асабліва цяжкага злачынства, якое пагражае бяспецы краіны. Прававое становішча бежанцаў рэгулюецца таксама нац. заканадаўствам, якое распрацавана ў гэтых адносінах у дзяржавах-удзельніцах канвенцыі аб статусе бежанцаў 1951. Беларусь не з’яўляецца ўдзельніцай гэтай канвенцыі.

З распадам СССР і ўзнікненнем міжнар. канфлікту у краінах — б. саюзных рэспубліках Беларусь стала прытулкам для новай хвалі бежанцаў. Іх колькасць павялічваецца і за кошт грамадзян Азіі і Афрыкі, якія па розных прычынах апынуліся на Беларусі і прэтэндуюць на статус бежанцаў. Усяго на Беларусь за 1992—95 прыбылі больш як 30 тыс. такіх асоб. Беларусь мае закон аб бежанцах (прыняты ў 1995). Пытаннямі бежанцаў на Беларусі займаецца спец. Дзярж. міграцыйная служба (з 1992). Дзейнічае прадстаўніцтва Упраўлення Вярх. камісара ААН па справах бежанцаў (з 1995).

В.У.Скалабан (бежанцы 1-й сусв. вайны).

т. 2, с. 371

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

сі́ла ж.

1. Kraft f -, Kräfte; Stärke f -, -n (інтэнсіўнасць); Wucht f - (удару, доказаў і да т. п.); Macht f -, Mächte, Gewált f -, -en (моц);

сі́ла во́лі Wíllenskraft;

тво́рчыя сі́лы наро́да die schöpferische Kraft des Vólkes;

ру́хальная сі́ла bewégende [vórwärts tréibende] Kraft, Tríebkraft f;

усведамле́нне сваёй сі́лы das Bewússtsein der éigenen Kraft;

расстано́ўка сіл Kräfteverteilung f;

суадно́сіны сі́л Kräfteverhältnis n -ses;

по́ўны сі́лы kráftstrotzend;

з усяе́ сі́лы aus állen Kräften, aus Léibeskräften, únter Áufbietung áller Kräfte;

агу́льнымі сі́ламі mit veréinten Kräften, geméinschaftlich;

сваі́мі сі́ламі aus éigener Kraft;

гэ́та яму́ не пад сі́лу das kann er nicht bewältigen;

◊

з пазі́цыі сі́лы aus éiner Positión der Stärke (heráus);

гэ́та вышэ́й ад маі́х сі́л das geht über méine Kraft, das überstéigt méine Kräfte;

2. фіз., тэх. Kraft f;

сі́ла прыцягне́ння Ánziehungskraft f;

сі́ла цяжа́ру Schwérkraft f;

ко́нская сі́ла (скар. к. c.) Pférdestärke f (скар. PS);

уда́рная сі́ла Stóßkraft f;

3. мн. вайск.:

узбро́еныя сі́лы Stréitkräfte pl;

паве́траныя сі́лы Lúftstreitkräfte pl;

вае́нна-марскі́я сі́лы Séestreitkräfte pl; (Kríegs)marine f;

сухапу́тныя сі́лы Lándstreitkräfte pl (скар. LdSK);

4. юрыд.:

сі́ла зако́ну gesétzliche Kraft, Réchtskraft f, Gesétzeskraft f;

уступі́ць у сі́лу in Kraft tréten*;

атрыма́ць сі́лу зако́на Réchtskraft erlángen;

стра́ціць сі́лу áußer Kraft tréten*;

заста́цца ў сі́ле in Kraft bléiben*, gültig bléiben*;

жыва́я сі́ла вайск. Kräfte pl, Soldáten pl, Trúppen pl;

жыва́я сі́ла і баява́я тэ́хніка Ménschen und Materiál;

працо́ўная сі́ла Árbeitskraft f, Árbeitskräfte pl

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

ду́рань, -рня м.

1. прост., бран. дура́к, глупе́ц, ду́рень, простофи́ля; дурале́й;

2. (карточная игра) дура́к;

◊ ду́рня стро́іць — валя́ть дурака́; ко́рчить (из себя́) дурака́;

пакі́нуць у ду́рнях — оста́вить в дурака́х;

прыкі́двацца ду́рнем — прики́дываться дурачко́м;

аста́цца (заста́цца) у ду́рнях — оста́ться в дурака́х;

ду́рняў шука́ць — дурако́в иска́ть;

стро́іць ду́рня — (з каго) де́лать дурака́ (из кого);

разыгра́ць ду́рня — разыгра́ть дурака́;

д. ду́рнем — дура́к дурако́м;

набі́ты д. — наби́тый дура́к;

гэ́та ко́жны д. мо́жа — э́то ка́ждый дура́к мо́жет;

знайшо́ў (знайшлі́) ~рня — нашёл (нашли́) дурака́;

каб (я, ён) не быў ду́рнем — не будь (я, он) дурако́м;

д.-д., а са́ла лю́біць — губа́ не ду́ра;

пашы́цца ў ду́рні — прики́нуться дурачко́м;

не д. — не дура́к;

ду́рняў не се́юць, яны́ са́мі ро́дзяцца — посл. дурако́в не се́ют, они́ са́ми родя́тся;

заста́ў ду́рня бо́гу малі́цца, дык ён і лоб разаб’е́ — посл. заста́вь дурака́ бо́гу моли́ться — он и лоб расшибёт;

лепш з разу́мным згубі́ць, чым з ду́рнем знайсці́ — посл. лу́чше с у́мным потеря́ть, чем с глу́пым найти́;

но́сіцца, як д. з пі́санай то́рбай — погов. но́сится, как ду́рень с пи́саной то́рбой;

абяца́нка-цаца́нка, а ду́рню ра́дасць — погов. обе́щанного три го́да ждут;

ду́рням зако́н не пі́сан — погов. дурака́м зако́н не пи́сан;

д. і мя́ла зло́міць — посл. дура́к и пест слома́ет; си́ла есть — ума́ не на́до;

вялі́кі пень ды д. — погов. велика́ Феду́ла да ду́ра

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

па́мять ж.

1. па́мяць, -ці ж.;

храни́ть па́мять о поги́бших геро́ях захо́ўваць па́мяць аб загі́нулых геро́ях;

зри́тельная па́мять зро́кавая па́мяць;

слухова́я па́мять слыхава́я па́мяць;

плоха́я па́мять дрэ́нная па́мяць;

хоро́шая па́мять до́брая па́мяць;

вы́учить на па́мять вы́вучыць на па́мяць;

вы́пасть из па́мяти вы́пасці з па́мяці (галавы́);

запечатле́ться в па́мяти захава́цца (заста́цца) у па́мяці;

е́сли мне па́мять не изменя́ет калі́ мяне́ па́мяць не падво́дзіць;

2. (воспоминание) па́мяць, -ці ж., успамі́н, -ну м.;

в па́мять у па́мяць;

подари́ть на па́мять падары́ць на ўспамі́н (на па́мяць);

оста́вить о себе́ до́брую па́мять пакі́нуць пра сябе́ до́бры ўспамі́н;

3. (сознание) па́мяць, -ці ж., прыто́мнасць, -ці ж.;

больно́й лежа́л без па́мяти хво́ры ляжа́ў без па́мяці (у непрыто́мнасці);

◊

без па́мяти а) (любить, восхищаться и т. п.) ве́льмі мо́цна, го́рача; б) (бежать, лететь) ве́льмі ху́тка; в) (от кого, от чего) у захапле́нні;

ве́чная па́мять ве́чная па́мяць;

на мое́й па́мяти на маёй па́мяці, за маёй па́мяццю;

по па́мяти па па́мяці;

по ста́рой па́мяти па старо́й па́мяці;

на па́мять а) (наизусть) на па́мяць; б) (давать, дарить и т. п.) на па́мяць, на ўспамі́н;

на све́жую па́мять на све́жую па́мяць;

коро́ткая (кури́ная, дыря́вая) па́мять каро́ткая (куры́ная, дзіра́вая) па́мяць.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

hang​2 [hæŋ] v.

1. (hung) вісе́ць

2. (hung) ве́шаць

3. (hanged) паве́сіць, пакара́ць

♦

hang a left/right AmE павярну́ць нале́ва/напра́ва;

hang by a hair/thread ліпе́ць на валаску́ (пра жыццё чалавека);

hang (on) in there infml трыма́цца з усяе́ сі́лы; упа́рціцца, упіра́цца;

hang on smb.’s words/on smb.’s every word ува́жліва слу́хаць каго́-н., лаві́ць ко́жнае сло́ва каго́-н.;

hang tough AmE упа́рціцца, упіра́цца

hang about [ˌhæŋəˈbaʊt] phr. v. BrE, infml

1. швэ́ндацца, сно́ўдацца, бадзя́цца, валэ́ндацца без спра́вы

2. мару́дзіць

3. чака́ць (пэўны час);

Hang about! I’ve got something to tell you. Пачакай! Мне трэба нешта табе сказаць;

hang about with smb. право́дзіць шмат ча́су з кім-н.

hang around [ˌhæŋəˈraʊnd] phr. v. infml быць, застава́цца непадалёку/недалёка; трыма́цца паблі́зу;

You hang around here in case you are needed. Будзь непадалёку на той выпадак, калі ты спатрэбішся;

hang around with smb. infml право́дзіць шмат ча́су з кім-н.

hang back [ˌhæŋˈbæk] phr. v. заста́цца на ме́сцы, калі́ і́ншыя пайшлі́;

hang back from smth. не адва́жвацца, не асме́львацца на што-н.; бая́цца чаго́-н.

hang on [ˌhæŋˈɒn] phr. v.

1. трыма́цца; учапі́цца

2. чака́ць (пэўны час);

Hang on, I’ll be back in a minute. Пачакай, я вярнуся праз хвіліну.

3. чака́ць каля́ тэлефо́на, не ве́шаць тру́бку

4. насто́йліва праця́гваць рабі́ць (што-н.) у склада́ных абста́вінах;

hang on smth. зале́жаць ад чаго́-н.;

hang on to smth.

1) мо́цна трыма́цца за што-н.

2) infml трыма́ць, не прадава́ць ці не аддава́ць што-н.

hang out [ˌhæŋˈaʊt] phr. v. infml пастая́нна быва́ць (дзе-н.), ба́віць час (у якім-н. месцы)

♦

let it all hang out infml пуска́ць усё на самацёк; расказа́ць усё не то́ячыся

hang over [ˌhæŋˈəʊvə] phr. v. застава́цца, праця́гвацца (пра што-н. непрыемнае, пагрозу і да т.п.)

hang together [ˌhæŋtəˈgeðə] phr. v.

1. до́бра падыхо́дзіць, пасава́ць, адпавяда́ць

2. трыма́цца ра́зам, падтры́мліваць адзі́н аднаго́ (пра людзей)

hang up [ˌhæŋˈʌp] phr. v. пакла́сці тэлефо́нную тру́бку, спыні́ць тэлефо́нную размо́ву;

hang smth. up infml пераста́ць рабі́ць што-н.;

hang up on smb. infml кі́нуць тэлефо́нную тру́бку, перарва́ць размо́ву рапто́ўна

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

сиде́ть несов., в разн. знач. сядзе́ць;

сиде́ть на сту́ле сядзе́ць на крэ́сле;

сиде́ть в ко́мнате сядзе́ць у пако́і;

сиде́ть без де́ла сядзе́ць без рабо́ты (спра́вы);

кора́бль сиди́т глубоко́ карабе́ль сядзі́ць глыбо́ка;

хле́бы сидя́т в печи́ хлеб сядзі́ць у пе́чы;

сиде́ть в тюрьме́ сядзе́ць у турме́;

но́вый костю́м сиде́л на нём хорошо́ но́вы касцю́м сядзе́ў на ім до́бра;

сиде́ть на я́йцах сядзе́ць на я́йках;

сиде́ть над кни́гой сядзе́ць над кні́гай;

◊

сиде́ть на ше́е (у кого-л.) сядзе́ць на ка́рку (на шы́і) (у каго-небудзь);

сиде́ть у мо́ря и ждать пого́ды чака́ць з мо́ра надво́р’я;

сиде́ть ба́рином сядзе́ць як пан;

сиде́ть гвоздём сядзе́ць як стрэ́мка;

сиде́ть го́лодом сядзе́ць го́ладам;

сиде́ть в де́вках сядзе́ць у дзе́ўках;

сиде́ть в долга́х по́ уши сядзе́ць у даўга́х па ву́шы;

сиде́ть в печёнках у зна́кі да́цца; у ко́сці (у пе́чані) уе́сціся; вантро́бы ад’е́сці;

сиде́ть в четырёх стена́х сядзе́ць у чатыро́х сце́нах;

сиде́ть за спино́й (чьей) сядзе́ць за пляча́мі (чыімі);

сиде́ть как на иго́лках сядзе́ць як на іго́лках;

сиде́ть как имени́нник сядзе́ць як імяні́ннік;

сиде́ть как рак на мели́ сядзе́ць як рак на ме́лі;

сиде́ть ме́жду двух сту́льев сядзе́ць памі́ж двух крэ́слаў;

сиде́ть на боба́х заста́цца ні з чым;

сиде́ть сложа́ ру́ки сядзе́ць скла́ўшы ру́кі;

си́дмя́ (си́днем) сиде́ть се́дма (по́седам) сядзе́ць;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пакі́нуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., каго-што.

1. Адпраўляючыся куды‑н., не ўзяць з сабой. У воласці пакінулі мы цэлую звязку кніг і газет. Чорны. Жаль.. [Марыны Паўлаўны] змяніўся на турботнае ваганне, ці пакінуць тут д[а]ччыну картку, ці ўзяць з сабой. Зарэцкі. // Часова змясціць куды‑н. [Марыся:] — Ідзём адгэтуль... Я пакінула ў сенцах свае рэчы і хачу без сведак пагаварыць з бацькам. Бажко.

2. Адпраўляючыся куды‑н., аддаць, перадаць каму‑н. Ад’язджаючы зноў у Данбас, брат пакінуў Васілю гармонік. Кавалёў. // Перадаць у спадчыну. — Тата, калі паміраў, то пакінуў усё мне, — сказаў Андрэй як мага спакайней.. — Я цяпер гаспадар у хаце. Чарнышэвіч.

3. Прыберагчы, адкласці, схаваць для каго‑, чаго‑н., з якой‑н. мэтай. Пакінуць агурок на насенне. □ Дзяўчаты трошкі паелі і пакінулі яшчэ на раз. Няхай. Грошы .. [Марына Паўлаўна] падзяліла на дзве роўныя часткі і адну пакінула сабе, а другую паслала дачцэ. Зарэцкі.

4. Выйсці, пайсці адкуль‑н. (часова або назаўсёды). У канцы сакавіка, калі сонца пачало прыграваць і снег паступова сышоў, мядзведзіца пакінула сваю бярлогу. В. Вольскі. // Адказацца ад чаго‑н., звольніцца, пайсці з якой‑н. работы, пасады і пад. Казлоўскі паходзіў з прыгонных сялян. Пасля паўстання пакінуў духоўны сан і стаў настаўнікам. Г. Кісялёў. За тыдзень да заняткаў.. Аляксей пакінуў працу ў МТС. Шамякін. // Перастаць удзяляць увагу каму‑, чаму‑н. Пакінуць чалавека аднаго з яго невясёлымі думамі.. [хлопцы] не маглі. Шахавец. Міхал Шарупіч якраз браў пробу і не мог пакінуць электрапечы. Карпаў. // Пайсці ад каго‑, чаго‑н., расстацца з кім‑, чым‑н. Прыйшла дачка. Пакінуў муж — Свавольніца яна. Непачаловіч. // перан. Перастаць існаваць у кім‑н., знікнуць (пра думкі, пачуцці і пад.). Сышоўшы на перон, Рыта разгубілася. Рашучасць пакінула яе. Навуменка. Таго ніколі не пакіне Юнацкі, Вечна весні ўздым, — Хто аддае, Як дар краіне, Жыццё дарэшты — маладым! Гілевіч.

5. Прымусіць або прапанаваць застацца дзе‑н., працягваць знаходзіцца ў якім‑н. месцы. Цяпер толькі зразумеў хлапчук, навошта яго пакінулі дома. Пальчэўскі. Тарас здаў дзяржаўныя экзамены на выдатна, яго пакінулі ў аспірантуры. Гурскі.

6. Захаваць у якім‑н. стане, не змяніць чыйго‑н. стану, становішча. Дворнік пакінуў браму адпёртаю і пайшоў спачываць пасля бяссоннай ночы. Гартны. Платон разгарнуў пакунак і так пакінуў. Чарнышэвіч.

7. Прызначыць кім‑н., у якасці каго‑н. Купрыянчыка пакінуў дзед Талаш за правадніка, каб паказаць дарогу вартавым чырвонаармейцам. Колас. Карла парашылі пакінуць тут за гаспадара. Маўр.

8. (ужываецца з адмоўем). Абмінуць, абысці, не крануць. [Максім:] — Ні хаты, ні кусціка, ні дрэўца не пакінула ў.. [сяле] вайна. Кудравец. Сілівону Лагуцьку было больш за семдзесят, але здавалася, што гады прайшлі пад ім, не пакінуўшы ні следу, ні знаку. Лынькоў.

9. з інф. Спыніць якое‑н. дзеянне, занятак. Пабліжэнне восені ўжо адчувалася ў прыродзе. Зніклі жаўранкі, пакінулі стракатаць конікі. Чарнышэвіч. Гадоў васемнаццаці.. [Лешак] пакінуў вучыцца і ўзяўся за гаспадарку. Брыль. [Леў Раманавіч:] — Пакінем пра гэта гаварыць. Усё ў свой час... Асіпенка.

10. Выклікаць што‑н. пасля сябе, паслужыць прычынай з’яўлення чаго‑н. Першая паездка па возеры пакінула непрыемнае ўражанне. Самусенка.

11. Не даць чаго‑н., пазбавіць чаго‑н. Пакінуць ліст без адказу. Пакінуць без абеду. □ [Зыгмусь:] — Ніяк няможна пакінуць нашу зямлю без вільгаці. В. Вольскі.

12. заг. пакі́нь(це). Ужываецца для выражэння нязгоды з чым‑н., патрабавання спыніць размову пра што‑н. [Мікола:] — Э, пакінь! Нашла каго ўгаворваць. Гэта ж яшчэ дзіця... Гартны. // Ужываецца для выражэння просьбы, патрабавання не чапаць каго‑, чаго‑н., не турбаваць каго‑н. — Пакінь кпіць, — перапыніў.. [Надзю] Вошкін і на хвілінку насупіўся. М. Ткачоў.

•••

Каменя на камені не пакінуць — а) ушчэнт разбурыць; б) бязлітасна раскрытыкаваць.

Пакінуць гэты свет — памерці.

Пакінуць з носам — абдурыць, падмануць каго‑н.

Пакінуць у дурнях — падмануць, паставіць у смешнае, няёмкае становішча каго‑н.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сарва́цца, ‑рвуся, ‑рвешся, ‑рвецца; ‑рвёмся, ‑рвяцеся; зак.

1. Перастаць трымацца на чым‑н.; адарваўшыся, аддзяліцца (пра што‑н. прымацаванае, вісячае). Цяжкія акутыя жалезам дзверы сарваліся з завесаў. Лынькоў. Рыпіць і грукае аб сцяну аканіца, што сарвалася з кручка, — ударыць, адскочыць і зноў калышацца. Каршукоў. / Пра лісты, плады і пад. З дуба жолуд сарвецца, Кінецца ўніз напрасткі, Доўга-доўга лічыць сукі. Барадулін.

2. Абрушыцца, зваліцца, ссунуўшыся з месца. Сарвуцца ледзяшы са стрэх — Ого! Тады ён [снег] зарагоча. Гаўрусёў. Вось.. [кропелька] сарвалася, упала на блішчасты казырок шапкі. Кулакоўскі. // Упасці адкуль‑н., страціўшы апору. Сарвацца з рыштаванняў. □ Прыгінаючыся, хапаючыся за карэнні прыбярэжных кустоў, гатовы ў любую хвіліну сарвацца ў рэчку, Піліпка сяк-так выбраўся на дарогу. П. Ткачоў. За гранітны ўчэпішся карніз, І цябе ўжо болей не пакіне Рызыка сарвацца зверху ўніз, Недзе за паўкрока ад вяршыні. Макаль. // Ссунуўшыся, саслізнуць, саскочыць з чаго‑н. Адзін раз.. [Шыбаева] рука неасцярожна сарвалася, і нож стукнуў па кастылі. Краўчанка. Каб не Генка, я напэўна быў бы пад коламі, бо мая нага сарвалася з прыступкі. Рамановіч. // Выпасці, выскачыць, вырвацца. Сарвалася з рук мадам каробка, бразнула на перон. Сташэўскі. Хістаючыся, Алесь пасунуўся да прызбы, выграб вялікі пляскаты камень, падняў у сябе над галавою, але камень сарваўся з рук, і Макарчык, не ўстояўшы на нагах, грукнуў на яго грудзьмі. Адамчык.

3. Рвануўшыся, вызваліцца ад чаго‑н. Сабака сарваўся з ланцуга. □ Ласяня тупала каля дубка, наравіла сарвацца з прывязі. С. Александровіч. Шчупак, брат, ёмкі: на паўпуда. Але сарваўся. Колас. // перан. Страціць вытрымку, кантроль над сабой. Як бы там ні было, а біцца не варта. Зноў.. [Гарбач] сарваўся. Навуменка. [Яраш] сам баяўся свайго гневу, бо ведаў, што сарвацца яму, ды яшчэ перад жанчынамі, нельга, непрыстойна. Шамякін.

4. Вельмі хутка, імкліва пакінуць якое‑н. месца. [Агрыпіна] не ўстала, а сарвалася з крэсла і, абхутаўшы твар хусткай, пайшла. Пестрак. / у перан. ужыв. Высока ў небе сарвалася ярка-блакітная зорка, прамільгнула агністай куляй і пагасла. Хадкевіч. // Разм. Кінуцца бегчы. Хлапчук, не даслухаўшы, сарваўся з месца і, як віхор, памчаўся па вуліцы, падскокваючы і махаючы рукамі. Асіпенка. Нервова гарцаваў пад.. [партызанам] конь, кусаў цуглі. Наравіў сарвацца з месца, каб дагнаць калону. Паўлаў. // Разм. Пакінуць работу, месца жыхарства і пад. Гаспадар, што ты сабе думаеш? — раптам спытала Паліна. — Тут і будзеш сядзець?.. Сарваліся з месца. Кватэру пакінулі... Мыслівец. Няёмка, праўда, перад аднавяскоўцамі — з-за дзяўчыны сарваўся чалавек у белы свет, калі дома ў яго і дастатак і пашана. Хадкевіч.

5. Нечакана пачацца, узнікнуць (пра буру, вецер і пад.). Сарваўся вецер золкі і заціх раптоўна, як узнік. А. Вольскі.

6. Раптам пачуцца, данесціся (пра гукі). Крык і плач чалавечы Сарваўся з пагрозай са струн. Куляшоў. // (звычайна ў спалучэнні са словамі «з вуснаў», «з языка»). Быць сказаным міжвольна, нечакана. У.. [Карагі] чуць-чуць не сарвалася, што там [у вёсцы] стаіць штаб іх дывізіі. Колас. З языка сарвалася не зусім патрэбнае слова. Чорны. // Ад перанапружання страціць голас, змоўкнуць або перайсці па іншы тон. І ўжо ўяўляецца, што.. стаіць цёплы надвячорак, крумкаюць жабы, бегаюць замурзаныя дзеці, чуюцца жаночыя галасы з пагрозай сарвацца на сварку. Лужанін.

7. Сапсавацца ад рэзкага руху, рыўка. Разьба сарвалася.

8. перан. Разм. Не ўдацца, не адбыцца, застацца нявыкананым. На першым заходзе атака сарвалася. Быкаў. — Ну, прызнавайся, якое мерапрыемства сарвалася ў вас? Жычка.

•••

Як з ланцуга (прывязі) сарваўся — а) пра шумныя паводзіны, празмерную радасць каго‑н., хто адчуў сябе на свабодзе; б) пра паводзіны, учынкі чалавека, які страціў кантроль над сабой, перастаў сябе стрымліваць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

sit [sɪt] v. (sat)

1. сядзе́ць;

sit cross-legged сядзе́ць пакла́ўшы нагу́ на нагу́; сядзе́ць падку́рчыўшы но́гі; сядзе́ць па-турэ́цку

2. саджа́ць, уса́джваць;

sit oneself уса́джвацца, садзі́цца

3. пазі́раваць;

sit for a famous painter пазі́раваць знакамі́таму мастаку́

4. засяда́ць; The House of Commons will sit at 8 o’clock. Пасяджэнне палаты абшчын пачнецца а восьмай гадзіне.

5. высе́джваць птушаня́т, сядзе́ць на я́йках

6. сядзе́ць (пра сукенку);

The dress sits too close on the shoulders. Сукенка цесная ў плячах.

7. застава́цца, ляжа́ць (на старым месцы);

The book’s still sitting on the shelf. Кніга ўсё яшчэ на паліцы.

8. займа́цца (чым-н.); сядзе́ць (над чым-н.);

sit for an exam рыхтава́цца да экза́мену

♦

sit at smb.’s feet быць чыі́м-н. ву́чнем (паслядоўнікам);

sit on one’s hands нічо́га не рабі́ць; па́льцам не варухну́ць;

sit on the fence займа́ць нейтра́льную пазі́цыю, чака́ць;

sit pretty infml быць у вы́гадным стано́вішчы;

sit still сядзе́ць ці́ха; паво́дзіць сябе́ мі́рна;

sit tight мо́цна сядзе́ць, сто́йка трыма́цца; бяздзе́йнічаць

sit about [ˌsɪtəˈbaʊt] phr. v. =

sit aroundsit around [ˌsɪtəˈraʊnd] phr. v. сядзе́ць без спра́вы;

We have no time to sit around and gossip. У нас няма часу расседжвацца і пляткарыць.

sit back [ˌsɪtˈbæk] phr. v.

1. адкіда́цца, адкі́двацца (на спінку крэсла)

2. расслабля́цца, гультаява́ць

sit down [ˌsɪtˈdaʊn] phr. v.

1. садзі́цца, займа́ць ме́сца; уса́джваць каго́-н.

2. бра́цца (за справу);

sit down to one’s work бра́цца за рабо́ту

3. міры́цца, цярпе́ць, трыва́ць;

sit down under insults ці́ха трыва́ць абра́зы

sit in [ˌsɪtˈɪn] phr. v.

1. дагляда́ць дзіця́, калі́ бацько́ў няма́ до́ма

2. засяда́ць, удзе́льнічаць у рабо́це (камісіі)

3. удзе́льнічаць у сядзя́чай забасто́ўцы

4. (on) удзе́льнічаць як нагляда́льнік, госць;

We sat in on the debate. Мы слухалі дэбаты.

sit out [ˌsɪtˈaʊt] phr. v.

1. сядзе́ць да канца́;

sit out a concert заста́цца да канца́ канцэ́рта

2. сядзе́ць убаку́, не ўдзе́льнічаць;

Let’s sit this dance out. Давай прапусцім гэты танец.

sit through [ˌsɪtˈθruˈ] phr. v. прасядзе́ць, вы́трываць

sit up [ˌsɪtˈʌp] phr. v.

1. прыўздыма́цца;

sit up in bed прыўзня́цца ў ло́жку

2. уско́кваць ад здзіўле́ння;

make smb. sit up прыму́сіць каго́-н. уско́чыць; здзіві́ць каго́-н.

3. не кла́сціся спаць; сядзе́ць по́зна;

sit up for smb. чака́ць каго́-н.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)