сашчамі́цца, ‑шчэміцца; зак.
Разм.
1. Шчыльна злучыцца, самкнуцца (пра зубы, пальцы і пад.). Пальцы Дразда сашчаміліся на гашэтцы, ажно пабялелі. Хомчанка.
2. перан. Адчуць боль, цяжар пад уплывам якога‑н. пачуцця (пра сэрца, душу). [Зарубчык:] — Нядобра сашчамілася ў мяне сэрца. Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Праніка́ць ’ныць (пра сэрца)’ (навагр., Сл. ПЗБ). Паводле аўтараў слоўніка, з польск. przenikać ’пранікаць, пранізваць’. Але ні фанетычных, ні семантычных падстаў для гэтага няма. Відаць, гэта канкрэтызацыя значэння пранікаць (< нікаць, гл.) ’пранізваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
serce
serc|e
н. сэрца;
~e się krwawi — сэрца крывёю абліваецца;
słuchać z biciem ~a — слухаць з заміраннем сэрца;
wziąć sobie (co) do ~a — прыняць (узяць) што да сэрца;
~e w dzwonie — язык (сэрца) звана;
okazywać komu ~e — сардэчна ставіцца да каго;
z całego ~a — ад усяго сэрца; ад усёй душы; усім сэрцам;
z ręką na ~u — паклаўшы руку на сэрца;
z dobrego ~a — ад шчырага сэрца;
z ciężkim ~em — з цяжкім сэрцам;
z głębi ~a — з глыбіні душы;
w głębi ~a — у глыбіні душы;
wkładać w co dużo ~a — укладаць усё сэрца ў што;
kamień spadł mi z ~a — камень з сэрца ўпаў; гара з плеч звалілася;
przyjaciel od ~a — сардэчны сябар;
~e mi się kraje — у мяне сэрца разрываецца
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
а́стма, ‑ы, ж.
Прыступы задышкі ў выніку хваробы сэрца або бронхаў. Бранхіяльная астма. Сардэчная астма.
[Ад грэч. asthma — задышка.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зныць, зныю, знаеш, зные; зак.
Стаміцца, змучыцца душэўна. Зныла, збалела сэрца ад бесперапынных спадзяванняў. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
інерва́цыя, ‑і, ж.
Забяспечанасць якога‑н. органа або тканкі нервовымі клеткамі і валокнамі. Інервацыя сэрца.
[Ад лац. in — у і nervus — нерв.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жаўту́шнік, ‑у, м.
Лекавая расліна сямейства крыжакветных, з якой здабываецца прэпарат, што ўздзейнічае на сэрца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сейсмакардыягра́фія, ‑і, ж.
Спец. Метад графічнай рэгістрацыі механічных праяўленняў дзейнасці сэрца шляхам запісу сейсмічнага эфекту.
[Ад грэч. seismós — ваганне, kardía — сэрца і graphō — пішу.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БА́КУЛЕЎ Аляксандр Мікалаевіч
(7.12.1890, в. Нявенікаўская Кіраўскай вобл., Расія — 31.3.1967),
рускі хірург. Акад. АН СССР (1958), акад. АМН СССР (1948). Герой Сац. Працы (1960). Скончыў Саратаўскі ун-т (1915). Працаваў у ВНУ і НДІ Масквы, Саратава. У 1953—60 прэзідэнт АМН СССР, адначасова (з 1953) дырэктар Ін-та сардэчна-сасудзістай хірургіі АМН СССР. Заснавальнік лёгачнай хірургіі ў СССР. Распрацаваў метады кансерватыўнага лячэння абсцэсаў мозга, зандзіравання і кантрастнага даследавання сэрца і сасудаў, электрастымуляцыі пры папярочных блакадах сэрца, прапанаваў выкарыстанне рэнтгенакантрастных рэчываў пры даследаванні нырак. Першы ў СССР правёў аперацыі па выдаленні лёгкага (1945) і з прычыны прыроджанага пароку сэрца (1948). Ленінская прэмія 1957. Дзярж. прэмія СССР 1949.
Літ.:
А.Н.Бакулев. М., 1963.
т. 2, с. 234
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
грэць, грэ́ю, грэ́еш, грэ́е; грэ́ты; незак.
1. Перадаваць сваю цеплыню.
Сонца грэе.
2. Рабіць цёплым, награваць.
Г. малако.
3. Захоўваць цеплыню, засцерагаць ад холаду.
Кажух грэе добра.
4. перан. Супакойваць, суцяшаць.
Г. сэрца.
Грэюць матуліны вочы.
◊
Грэць рукі на чым (разм., неадабр.) — нажывацца несумленным спосабам.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)