(27.5.1854, Равеласка, каляг. Кома, Італія — 10.5.1925),
італьянскі заолаг. Праф. Рымскага ун-та (1895). Працаваў у Павіі, Катаніі, Рыме. Апісаў (разам з іншымі) поўны цыкл развіцця малярыйнага плазмодыю, метамарфоз рачнога вугра, умовы заражэння чалавека некат. гельмінтамі, у т. л. аскарыдай. Прапанаваў практычныя мерапрыемствы па барацьбе з малярыяй.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
чака́цьнесов.
1. ждать, ожида́ть; дожида́ться; поджида́ть;
2. выжида́ть;
◊ час не чака́е — вре́мя не те́рпит (не ждёт);
так і чака́й — того́ и жди; того́ и смотри́;
чака́е не дачака́ецца — ждёт не дождётся;
ч. каля́ мо́ра паго́ды — ждать у мо́ря пого́ды;
ч. як вол до́ўбні — ждать как вол о́буха́;
сямёра аднаго́ не чака́юць — посл. се́меро одного́ не ждут;
чака́й Пятра́, сыр з’ясі́ (бу́дзеш сыр е́сці) — посл. далеко́ кулику́ до Петро́ва дня
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ВЯРБА́
(Salix),
род кветкавых раслін сям. вярбовых. Каля 350 відаў. Пашыраны пераважна ва ўмераным поясе Паўн. паўшар’я. Утвараюць шматлікія міжвідавыя гібрыды. На Беларусі 16 дзікарослых і каля 20 інтрадукаваных відаў. З дзікарослых найб. пашыраныя: вярба белая, або белалоз (Salix alba); казіная, або брэднік (Salix caprea); пяцітычынкавая, або вербалоз (Salix pentandra); пурпуровая, або жаўталоз (Salix purpurea); вастралістая, або ракіта, шэлюга, чырвоная вярба (Salix acutifolia); ломкая (Salix fragilis); трохтычынкавая, або белатал (Salix triandra); попельная (Salix cinerea); вушастая (Salix aurita); размарыналістая (Salix rosmarinifolia); кошыкавая, або прутападобная, руская (Salix viminalis); Старка, або прысадзістая (Salix starkeana). Растуць па берагах рэк, сажалак, у мяшаных лясах, на забалочаных лугах і балотах, на дзюнах і каля дарог. Некат. віды вытрымліваюць працяглае затапленне. Дрэвавыя віды часам утвараюць вярбовыя лясы, куставыя — зараснікі (вербалозы, вербнякі). Да рэдкіх відаў належаць вярба шарсцістапарасткавая (вядома каля 20 месцаў росту) і чарнічная, якая занесена ў Чырв. кнігу Рэспублікі Беларусь. У зялёным буд-ве выкарыстоўваюцца пераважна інтрадукаваныя вярба Шверына (Salix schwerini) і Зібальда (Salix sieboldii). Куставыя віды вярбы называюць таксама лазой, лазняком.
Лістападныя двухдомныя насякомаапыляльныя дрэвы, кусты і кусцікі. Лісце суцэльнае, чаргаванае, рэдка — супраціўнае. Кветкі аднаполыя, дробныя, без калякветніка, з нектарнікамі, у прамастойных ці павіслых мужчынскіх і жаночых каташках. Цвітуць ранняй вясной да распускання лісця. Плод — шматнасенная каробачка. Насенне з доўгаваласістай лятучкай. Лек. (прэпараты з кары — вяжучы, гарачкапаніжальны, кроваспыняльны сродак), тэхн. (некат. хуткарослыя віды ідуць на стварэнне т.зв. «энергетычных плантацый»), дубільныя і меданосныя расліны. Выкарыстоўваюцца для азелянення і ў дэкар. садоўніцтве. Размнажаюць вярбу чаранкамі і каламі. Маладыя парасткі ідуць на пляценне кошыкаў, мэблі, агароджы; драўніна — на розныя вырабы; галінкі, лісце, пупышкі — на корм хатнім і дзікім жывёлам; кара — каштоўны дубільнік, выкарыстоўваецца на выраб. лек. прэпарату саліцыну.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
са́мыймест.
1.в разн. знач.м. са́мы (ж. са́мая, ср. са́мае); мн. са́мыя;
э́та са́мая кни́га гэ́та са́мая кні́га;
тот же са́мый той жа са́мы;
у са́мого мо́рякаля́ (ля) са́мага мо́ра;
в са́мый разга́р рабо́ты у са́мы разга́р пра́цы (рабо́ты);
с са́мого нача́ла з са́мага пача́тку;
у са́мой стены́каля́ са́май сцяны́;
са́мая середи́на са́мая сярэ́дзіна;
са́мый че́стный са́мы сумле́нны;
са́мая гу́ща са́мая гу́шча;
в са́мую распу́тицу у са́мую бе́здараж;
2.(сам по себе) м. сам (ж. сама́, ср. само́); мн. са́мі;
са́мый э́тот факт ра́дует меня́ сам гэ́ты факт ра́дуе мяне́;
само́е его́ молча́ние дока́зывает, что он не прав само́ яго́ маўча́нне дака́звае, што не яго́ пра́ўда;
◊
в са́мом де́ле сапраўды́;
в са́мый раз са́мы раз;
на са́мом де́ле на са́май спра́ве;
са́мое вре́мя са́мая пара́, са́мы час;
по са́мые у́ши па са́мыя ву́шы.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
réiben*
1.vt
1) це́рці, націра́ць;
sich (D) den Schlaf aus den Áugen ~ це́рці во́чы спрасо́нку
2) це́рці, чы́сціць
3) націра́ць (рабіць пашкоджанне, раздражненне);
sich (D) die Füße ~ наце́рці (сабе́) но́гі
4) паціра́ць (лоб, рукі);
2. ~, sich це́рціся;
sich an j-m ~ це́рціся каля́ каго́-н.; чапа́ць, крана́ць, задзіра́ць каго́-н.
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
КУРГА́ННЕ,
вёска ў Рагачоўскім р-не Гомельскай вобл. Цэнтр сельсавета і саўгаса. За 46 км на У ад горада і чыг. ст. Рагачоў, 89 км ад Гомеля. 630 ж., 241 двор (1998). Спіртзавод. Сярэдняя школа, Дом культуры, б-ка, аддз. сувязі. Брацкая магіла сав. воінаў і партызан. Каля вёскі курганны могільнік радзімічаў.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
КУ́СЦІЧЫ,
курганны могільнік канца 10—13 ст.каляв. Кусцічы Камянецкага р-на Брэсцкай вобл. Даследаваны 24 курганы. У 12 пахавальны абрад — трупапалажэнне ў насыпе (галавой на 3), на гарызонце, у ямах; у адным — трупаспаленне па-за межамі кургана; у 11 пахаванні не выяўлены. Пахавальны інвентар дае падставу лічыць, што могільнік належаў дрыгавічам.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
КУ́ТАЎШЧЫНА,
вадасховішча ў Баранавіцкім р-не Брэсцкай вобл., каляв. Кутаўшчына. Створана плацінай на р. Сэрвач у 1950. Пл. 1 км2, даўж. 5 км, найб.шыр. 400 м, найб.глыб. 5 м, аб’ём вады 1,35 млн.м3. Моцна праточнае, сярэдні шматгадовы сцёк 23,3 млн.м3. Выкарыстоўваецца для энергет. мэт, рэкрэацыі, птушкагадоўлі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
КЭ́КСТАН (Caxton) Уільям
(1422—1491),
англійскі першадрукар. Першую друкаваную кнігу — раман Р.Лефеўра «Апавяданні з гісторыі Троі» — выдаў у Бруге ў 1475. У 1476 заснаваў друкарню ў Вестмінстэры, дзе надрукаваў каля 100 кніг, сярод якіх — першая англ. датаваная кн. «Выслоўі, або Выказванні філосафаў» (1477). У выданнях адсутнічаюць тытульныя лісты, з 1487 кнігі аздабляліся яго друкарскай маркай.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ЛАГО́ЙСКАЯ ПАЛАТНЯ́НА-ПАПЯРО́ВАЯ МАНУФАКТУ́РА.
Дзейнічала ў 1809—60 у мяст. Лагойск (цяпер г. Лагойск Мінскай вобл.). Выпускала палатно, баваўняныя і льняныя хусцінкі. У 1859 мела 12 станкоў і 2 машыны. У 1860 працавала каля 50 чал. Выпускала да 50 і больш тыс. аршынаў палатна рознага колеру і ўзору. Прадукцыя збывалася ў Мінску і Рызе.