Даба́ ’час’ (Раст.), до́ба ’пара, суткі’ (Байк. і Некр.). Параўн. рус. дыял. до́ба́, укр. доба́, польск. doba, чэш. doba, славац. doba, балг. до́ба, макед. доба, серб.-харв. до̏ба (н. р.!), славен. dóba. Прасл. *doba ’тс’. Лічыцца роднасным з літ. dabà ’прырода, уласцівасць, характар’, dabar̃ ’цяпер’, лат. daba ’від, характар’, гоц. gadaban ’падыходзіць’ і г. д. (гл. Фасмер, 1, 520). Думаць, што ў гэтым слове калісьці была аснова на ‑r‑ (н. р.), дакладней, гетэраклітычная аснова на ‑r/n‑ (і.-е. *dhabhr̥/‑nos). Сюды адносіцца і слав. *dobrъ ’добры і г. д.’ Гл. яшчэ Траўтман, 42–43; Бернекер, 1, 203–204; Махэк₂, 121–122; Слаўскі, 1, 150. Булыка (Запазыч., 98) ставіць пытанне аб тым, што ст.-бел. доба ’час, пара’ запазычана з польск. мовы. Няясна, якая матывацыя ў яго меркаваннях. Фармальна няма ніякіх прыкмет запазычання, таму пытанне застаецца адкрытым.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
звыча́йнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць звычайнага. Дзіўна было: як усё ў адзін момант з’іначылася і страціла сваю ранейшую звычайнасць. Чорны. І словы былі такімі яснымі, такімі зразумелымі па сваёй прастаце і звычайнасці. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
задзёрыстасць, ‑і, ж.
Уласцівасць задзёрыстага. Алёну, калі яна бачыла, што электразваршчык з недаверам назіраў за яе працай, разбірала нейкая задзёрыстасць, нават зухаватасць. Сабаленка. — Як хочаце! — выразная задзёрыстасць пачулася ў голасе Булыгі. Шынклер.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гідлі́васць, ‑і, ж.
Абл. Уласцівасць гідлівага; агіда да каго‑, чаго‑н. Раптам з глухой чорнай бездані [калодзежа].. з фыркатам кінуўся ў бакі дзікаваты каціны вывадак. Сотнікаў ненавідзеў катоў і з гідлівасцю адхіснуўся. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бесчалаве́чнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць бесчалавечнага; бязлітаснасць, жорсткасць. Пісьменнік паэтызуе прыгажосць, сапраўдную чалавечнасць у адносінах Волечкі і Кастуся, каб потым у кантрастным плане паказаць агіднасць і бесчалавечнасць уласніцтва, дзікасць і зверства фашызму. Дзюбаты.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бурклі́васць, ‑і, ж.
Уласцівасць бурклівага. Да частай бурклівасці мужа.. [Параска] прывыкла, але прапусціць міма вушэй яго словы аб дачцэ азначала б няўвагу, абыякавасць, а з-за гэтага Антось яшчэ больш разбурчаўся б. Хадкевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
безува́жнасць, ‑і, ж.
Уласцівасць безуважнага; абыякавыя, раўнадушныя адносіны да каго‑, чаго‑н. Кацярына бачыла Андрыянаву безуважнасць да сябе. Марціновіч. Дзед Піліп змоўк і з дэманстратыўнай безуважнасцю закурыў сваю вялізную старасвецкую піпку. Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзёрзкасць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць дзёрзкага. Дзёрзкасць паводзін. Дзёрзкасць учынку.
2. Дзёрзкі ўчынак, дзёрзкія словы. Не было тыдня, каб Грачова не знаходзіла прычыны да каго прычапіцца, пагаварыць дзёрзкасцей і накрычацца ўволю. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жаўтля́васць, ‑і, ж.
Уласцівасць жаўтлявага; жоўтае адценне ў афарбоўцы чаго‑н. Бралася трава між дарогай і полем роўнай зялёнаю шчоткай, ільснілася, глушыла, забівала маладую жаўтлявасць, што свіцілася знізу, ад зямлі. М. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жо́рсткасць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць жорсткага (у 1–5 знач.). Жорсткасць характару. Жорсткасць вады. □ Сядзіць рыбак і ловіць словы Аб панскай жорсткасць тупой. Колас.
2. Спец. Здольнасць супраціўляцца ўтварэнню дэфармацыі. Жорсткасць матэрыялаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)