Тра́та ‘страта, згуба, выдатак’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Нас., Бяльк.), сюды ж тра́тня ‘выдаткі’ (Ласт.), тра́тны (тратный) ‘дарэмны, згубны’ (Нас.). Да тра́ціць (гл.). Дапускаецца магчымасць паходжання прасл.*trata з суф. ‑t‑, як *vьr̥t‑ta > вярста́ з і.-е.*ter‑/*tr‑ (ЕСУМ, 5, 623; Фасмер, 4, 94), прадстаўленага ў церці (гл.), укр.теряти ‘губляць’, рус.терять ‘тс’ і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адча́йвацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
1. Паддавацца адчаю, траціць надзею, падаць духам. [Багуцкі:] — А вы не адчайвайцеся, пан шэф. У вас такія заваёвы!Лынькоў.[Усевалад:] — Не, я не адчайваюся, ты ж бачыш. Толькі неяк крыўдна трохі — чаму такая несправядлівасць? Мне здаецца, будучыня — гэта перш за ўсё хараство.Скрыган.
2. Рашацца, адважвацца на што‑н. смелае, рызыкоўнае.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ГАРНІЕРЫ́Т
(ад прозвішча Франц, геолага Ж.Гарнье),
мінерал класа сілікатаў, нікелевая разнавіднасць серпенціну (Ni, Mg)6 [Si4O10](OH)8. Мае нікелю да 2—5%. Прымесі жалеза, хрому, алюмінію, марганцу. Крышталізуецца ў манакліннай сінганіі. Характэрны канкрэцыі, нацёчныя агрэгаты, шчыльныя, порыстыя і зямлістыя масы. Колер зялёны, розных адценняў. Бляск матавы. Цв. 2,5—3,5. Шчыльн. 2,3—2,8 г/см³. На паветры траціць ваду і рассыпаецца ў парашок. Трапляецца ў корах выветрывання ультраасноўных парод і серпенцінітаў. Састаўная ч. сілікатных нікелевых руд. Радовішчы ў Расіі, Казахстане, на в-ве Новая Каледонія.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
мізарне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.
1. Худнець, чэзнуць; траціць належны выгляд. Вельмі ж ужо гаравала дачка. На вачах мізарнела і сохла.Сачанка.Станіслаў не прыязджаў у лес, і Галя.. неяк мізарнела.Сабаленка.
2.Разм. Рабіцца меншым, менш значным. Шынка найболей прыйшлася даспадобы «валачобнікам» і на вачах мізарнела ў сваіх памерах.Колас.
3.перан. Станавіцца нікчэмным, пустым.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Праяты́рыць ’прайграць грошы’ (Нас.). Магчыма, слова ўтворана на беларускай глебе ад польск.tyrać, terać ’губіць, знішчаць; траціць (час, годы і да т. п.)’ з дапамогай прыставак пра- і а‑ (гл. a2) з інтэрвакальным ‑j‑. Няясна, ці адносіцца сюды ж рус.паўн.проты́рить, проты́ркаць ’прагуляць, прамантачыць’. Магчыма, апошняе да ты́ркаць, то́ркаць. Хутчэй за ўсё, да гукапераймальнага тырр, параўн.: грошы тырръ, и покацились (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Талава́ць ’вытоптваць, вытраўляць; утоптваць, трамбаваць’ (Гарэц., Юрч.), ’мучыць, цягаць’ (Сцяшк. Сл., Янк. 1), та́ловаць ’таптаць, мяць’ (ТС), та́ловать ’знішчаць’ (Альп.), та́ловаты ’цягаць, сцягваць у адно месца’ (Арх. Вяр.), талава́цца ’тоўпіцца’ (Юрч., Ян.). Параўн. укр.талува́ти ’таптаць, утоптваць; нядбала ставіцца’, рус.талова́ть ’красці’, иста́ловать ’знішчаць’. Згодна Вярэнічу (Арх. Вяр., 452), палеская форма суадносіцца з та́лыты ’сцягваць у адно месца; траціць’. Гл. таліць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
млець
1. (траціць прытомнасць) bewússtlos wérden, das Bewússtsein verlíeren*;
2. (дранцвець, нямець) ábsterben*vi (s);
3. (заміраць ад якога-н пачуцця) vergéhen*vi (s), zerflíeßen*vi (s) (vor D)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Раня́ць ’даваць магчымасць упасці, упускаць; скідаць (пра лісце)’ (ТСБМ), слёзкі раняе (Сержп. Прык.), сьлёзкі роніць (Касп.), рані́ць ’выкідваць, аддаваць’ раніла дзіця, рані́ць душу (ашм., мядз., Сл. ПЗБ), ’губляць, траціць, не шкадаваць’: здоровье своё роню на васъ (Нас.), сюды ж роны́тыса ’аблівацца слязамі’ (Доўн.-Зап., Пін.). Параўн. рус.дыял.рони́ть ’кінуць, даць магчымасць упасці’, укр.рони́ти ’даваць упасці; скідаць’, польск.ronić ’траціць, выкідваць; звяргаць’, ’ліць слёзы’, ’губляць пер’е, рогі, зубы’, ’лускаць зерне’, чэш.roniti (пра слёзы) ’праліваць’, славац.roniť ’цячы, ліцца’, в.-луж.ronić ’губляць, праліваць (слёзы)’, н.-луж.roniś ’тс’, серб.ро̀нити ’даваць нырца’, балг.ро́ня ’аддзяляць, абрываць; праліваць (слёзы)’, макед.рони ’тс’. Імаверна, першасным значэннем прасл.*roniti з’яўлялася ’даць, дазволіць, даць магчымасць упасці’; параўноўваюць з гоц.urrannjan ’паказвацца; узыходзіць (пра сонца)’, ст.-в.-ням.rennan ’прымушаць цячы, хутка бегчы’, грэч.ραίνω ’акрапляю, абсыпаю’ (Фасмер, 3, 501; Шустар-Шэўц, 2, 1235; БЕР, 6, 322).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Страце́нне ‘смяротная кара’, ‘адсячэнне (галавы)’ (Нас., Гарэц.), страцэ́ня, страцэнё ‘знішчэнне’ (Сл. ПЗБ), страце́не ‘страта’ (Нар. Гом.), стра́ціць ‘загубіць, знішчыць, пазбавіць жыцця’ (Нас., ТСБМ, Нар. Гом., Сержп. Прымхі, Сл. ПЗБ, Некр. і Байк.). У спецыфічным значэнні ‘пазбаўленне жыцця’, хутчэй за ўсё, з польск.stracenie ‘пакаранне смерцю’, stracić ‘пакараць смерцю’, што развілося на падставе значэння ‘згубіць, загубіць’, тыповага для стра́ціць, што да тра́ціць (гл.), параўн. страта ‘згуба’.
2. Здзекавацца, насміхацца з каго‑, чаго‑н. Большасць ведала, што сыны ваююць за праўду, якую глуміў немец, за Расеюшку, за цара, а больш нічога не ведалі, а хоць і ведаў хто, дык маўчаў, бо быў на вачах старасты, урадніка і земскага.Каваль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)