цяжкара́нены, ‑ая, ‑ае.

Які атрымаў сур’ёзную, цяжкую рану, раненне. Цяжкараненыя салдаты. / у знач. наз. цяжкара́нены, ‑ага, м. Загулі зноў маторы, І павёз самалёт Цяжкараненых, хворых І маленькіх сірот. Смагаровіч. Дзед Васіль і Лёнька прывезлі чатырох цяжкараненых, якіх вылавілі ў вадзе. Няхай.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

schmóren

1.

vt тушы́ць (мяса, гародніну)

2.

vi сма́жыцца, тушы́цца

in der Hitze ~ — знемага́ць ад спёкі

lass ihn ~ — разм. няха́й (ён) паска́ча [пахвалю́ецца]

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

Laus in ore proprio vilescit

Уласная пахвала нічога не варта/не значыць.

Собственная похвала ничего не стоит/не значит.

бел. Хто сам сябе хваліць, няхай таго пярун спаліць. Сам сябе не хвалі, няхай людзі пахваляць. Чужая пахвала як гром грыміць, а самахвальства смярдзіць. Пахвальба — малайцу пагуба. Хто хоча, каб яго хвалілі, той сам сябе ганіць.

рус. В хвасти нет сласти. Не хвали сам себя, пусть народ по хвалит. Кто сам себя хвалит, в том пути не бывает. В хвасти, что в голой пасти. Безмерная хвала чести вредит. Не кричи о себе ‒ пусть другие о тебе хоть тихо скажут. Хвастливое слово гнило. Овсяная каша хвалилась, будто с коровьим маслом родилась.

фр. Qui se loue s’emboue (Кто сам себя хвалит, тот сам себя пачкает).

англ. Self praise is not recommendation (Самовосхваление ‒ не рекомендация). Every ass likes to hear himself bray (Любой осёл любит себя слушать).

нем. Eigenlob stinkt, Eigenruhm hinkt (Самовосхваление плохо пахнет, самохвальство хромает).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

лю́дзі, людзе́й, Д лю́дзям і людзя́м, Т людзьмі́; М лю́дзях і людзя́х.

1. мн. да чалавек; ужыв. таксама для абазначэння асоб, якія належаць да пэўнага асяроддзя, групы.

Л. рады лету, а пчолы цвету (прыказка). Л. навукі.

Маладыя л. (маладыя мужчыны).

2. У ваенным асяроддзі: жывая сіла, салдаты.

Страты ў людзях і тэхніцы.

3. Кадры, працаўнікі.

Інстытуту патрэбны л.

4. Слугі, наймічкі, парабкі (уст.).

5. Іншыя, пабочныя асобы (для абазначэння няпэўна дзеючай асобы).

Не хвалі сябе, няхай л. пахваляць (прыказка).

◊

Бываць на людзях — быць сярод людзей.

Вывесці ў людзі — дапамагчы заняць пэўнае месца ў грамадстве.

Выйсці ў людзі — дасягнуць трывалага або высокага месца ў грамадстве.

|| прым. людскі́, -а́я, -о́е.

Людская памяць.

Шчасце людское.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

апа́сці, -аду́, -адзе́ш, -адзе́; -адзём, -адзяце́, -аду́ць; -адзі́; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Асыпацца, адваліцца (з дрэў, кустоў).

Лісце ўсё апала.

2. Паменшыцца ў аб’ёме, панізіцца ўзроўнем, спасці.

Вада за ноч на рацэ апала.

Чалавек схуднеў, шчокі апалі.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Апусціцца, упасці, звіснуць.

Пасмы валасоў апалі на лоб.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Асесці, пакрыць якую-н. паверхню.

Апалі росы на лугах.

5. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Прыйсці, апусціцца.

Ціхі вечар апаў на зямлю.

6. (1 і 2 ас. не ўжыв.), перан. Пагоршыцца, сапсавацца.

Апаў настрой.

7. перан. Знікнуць, прапасці.

Няхай смутак ападзе!

|| незак. апада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. апа́д, -у, М -дзе, м.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Трапёны ’няўрымслівы’ (Сцяшк. Сл.; карэліц., шчуч., З нар. сл.), трапе́нё ’ліха, хвароба’ (Арх. Бяльк.), трапе́ньне ’трапятанне’: няхай яго трапеньне возьме (Касп.), сюды ж трапе́нець ’вар’яцець, дурэць (ад гарэлкі)’ (Шат.), трапя́нка (trapiánka) ’баба, якая вышла з раўнавагі ад злосці ці ад надзвычайных жартаў’ (Варл.), трапе́няц ’неспакойны, хуткі ў дзеяннях чалавек’ (баран., Сл. Брэс.). З польск. utrapiony ’неспакойны, надакучлівы’, utrapienie ’прыкрасць, непрыемнасць’, trapienie ’непакой, хваляванне’, utrapieniec ’нязносны, нясцерпны хлопец’, у якіх ‑ra‑ замест ‑ro‑ пад уплывам старачэшскай мовы. У XV ст. ў старапольскай мове было таксама і tropić ’турбаваць, праследаваць, не даваць пакою’, utropić ’тс’, utropiony ’адурэлы, ап’янелы’ (Варш. сл.; Брукнер, 596; Борысь, 640). Гл. трапіць 2. Параўн. тарапі́цца 2, тарапя́нка, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

добро́​II

1. нареч. до́бра;

2. добро́ бы союз няха́й бы; (хотя бы) хоць бы; (если бы) як хоць;

◊

добро́ пожа́ловать! а) (приветствие) з до́брым прыбыццём (прые́здам, прыхо́дам)!; б) (приглашение) сардэ́чна запраша́ем!, калі ла́ска!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прада́цца, ‑дамся, ‑дасіся, ‑дасца; ‑дадзімся, ‑дасцеся, ‑дадуцца; пр. прадаўся, ‑далася, ‑далося; зак.

Перайсці на бок праціўніка з-за карысці, уласнай выгады. [Лясніцкі:] — Праз Яню і Марусю мы і дазналіся, што Бразінскі прадаўся СД. Новікаў. — Ваяка, — разглядаючы.. [паліцая], з усмешкай заўважыў Бацька. — Даўно прадаўся? Няхай.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

анахрані́зм, ‑у, м.

1. Памылковае аднясенне падзей, з’яў адной эпохі да другой.

2. З’явы, погляды, думкі, якія з’яўляюцца ўстарэлымі для пэўнай эпохі. Сапраўды, ці не гучаць у наш час анахранізмам словы, з якімі звяртаецца няхай сабе малалетні Сымон да дзеда Курылы. Навуменка.

[Ад грэч. ana — назад і chronos — час.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ача́хнуць, ‑не; пр. ачах, ‑ла; зак.

Стаць халаднейшым; ахаладзіцца, астыць. Печ ачахла. // Стаць меншым, слабейшым. Агонь ачах. // перан. Паспакайнець, астыць, ахаладзець да каго‑, чаго‑н. Пакуль запал мой не ачах, Люблю язду таропкую, Няхай у некага ў вачах І застаюся кропкаю. Гаўрусёў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)