БАТРА́ЦКІЯ ПЕ́СНІ,

песні батракоў, парабкаў, наймітаў у памешчыцкіх або кулацкіх гаспадарках; сацыяльна-бытавая нар. пазаабрадавая лірыка. Змест іх — скарга на гаротнае жыццё, цяжкую працу, здзекі гаспадара, сац. пратэст. Глыбінёй пачуцця вылучаюцца песні парабчанкі-сіраты, вымушанай жыць на «служэбным хлебе», што ела «ў сенцах за дзвярмі, аблівалася слязьмі», і наогул найміткі, бо яе хлеб таксама горкі («хто яго ўкусіць, той плакаці мусіць»). Батрацкія песні ўвабралі ў сябе больш раннія бурлацкія і некаторыя прымацкія песні, блізкія да іх сац. гучаннем.

Літ.:

Петровская Г.А. Белорусские социально-бытовые песни. Мн., 1982.

т. 2, с. 350

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Гімнасцёрка ’гімнасцёрка’ (БРС). Запазычанне з рус. гимнастерка ’тс’, якое ўзнікла ў 1907–1908 гг. (гл. Шанскі, 1, Г, 75; Фасмер, 1, 407, выводзіць рус. слова з гимнастер ’гімнаст’, але, паводле Шанскага, там жа, такая лексема не існавала наогул).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

экспрэ́с

(англ. express, ад лац. expressus = узмоцнены)

поезд, параход або аўтобус, якія ідуць з найбольшай скорасцю і робяць прыпынкі толькі на буйных станцыях або наогул іх не робяць.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Згра́я ’група сабак, ваўкоў’ > ’банда’. Укр. згра́я ’тс’, польск. zgraja ’натоўп; зграя’. Відаць, бел., укр. < польск., дзе, магчыма, ад zgrać się ’дапасавацца, дастасавацца адзін да аднаго для музыкальнага ці наогул тэатральнага выступлення, спартыўнай гульні’ з суфіксам ‑j‑а. Няясна.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

табу́

(фр. tabou, ад параўн. tapu)

1) рэлігійная забарона ў першабытных народаў на якое-н. дзеянне, прадмет;

2) перан. наогул якая-н. забарона.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

насука́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае і ‑сучу, ‑сучаш, ‑сучаць; заг. насучы; зак., чаго.

Зрабіць, вырабіць у якой‑н. колькасці суканнем. Насукаць нітак. □ Я плакаў, што не магу напісаць так, як.. [маці] хочацца. Ды і наогул лягчэй было мне насукаць дратвы на сто пар ботаў, чым напісаць адзін ліст. Гарэцкі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

разуда́лы, ‑ая, ‑ае.

Такі, для якога няма нічога страшнага, немагчымага; удалы, хвацкі. Наогул жа, Нічыпар быў хлопец разудалы, жывы, бойкі. Колас. // Задорны, заліхвацкі. Зварухнуўся Лявон, як вада, як агонь, Пазнаў сілу ў сабе небывалую; Ужо бяда — не бяда, Ужо нуда — не нуда, Запеў песні свае разудалыя. Купала.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

табу́, нескл., н.

1. У першабытных пародаў — рэлігійная забарона на якое‑н. слова, дзеянне, прадмет, за парушэнне якой вінаваты нібыта караецца звышнатуральнымі сіламі. // перан. Наогул пра што‑н. забароненае.

2. У лінгвістыцы — забарона на ўжыванне пэўных слоў, абумоўленая сацыяльна-палітычнымі, гістарычнымі, культурнымі, этычнымі або эмацыянальнымі фактарамі.

[Палінезійскае.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

адско́чка Хутар, пасёлак, наогул невялікае паселішча, якое ўзнікла недалёка ад старога нас. п. (Слаўг.).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

дэбю́т

(фр. début)

1) першае выступленне артыста на сцэне, а таксама першае публічнае выступленне наогул (напр. д. спявачкі, літаратурны д.);

2) пачатак шахматнай або шашачнай партыі (параўн. мітэльшпіль, эндшпіль).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)