кра́йнасць, -і, мн. -і, -ей, ж.
1. Крайняя ступень чаго-н., празмернае праяўленне чаго-н.
З адной крайнасці ў другую.
Розныя крайнасці ў думках.
2. перан. Што-н. зусім непадобнае, процілеглае іншаму.
Нездарма кажуць, што крайнасці сыходзяцца.
3. Цяжкае і небяспечнае становішча.
Давесці чалавека да крайнасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
часць, -і, мн. -і, -е́й, ж.
1. Асобная самастойная вайсковая адзінка.
Камандзір танкавай часці.
Вайсковая ч.
2. Доля, пай, частка, якія належаць каму-н.
Трэцюю ч. зямлі бацька адпісаў малодшаму сыну.
3. Галіна якой-н. дзейнасці; спецыяльнасць (разм.).
Пайсці па фінансавай часці.
Гэта не па маёй часці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
склада́насць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць складанага (у 2–5 знач.). Я свет угледзеў там [над Нёманам], Пазнаў складанасць гам яго і тонаў. Колас. Праз два дні Міхась зразумеў, што ўся складанасць яго становішча прыдумана ім самім. Шахавец.
2. толькі мн. (склада́насці, ‑ей). Тое, што патрабуе вялікіх намаганняў; цяжкасці. У барацьбе са стыхіяй прыроды, з рознымі іншымі цяжкасцямі і складанасцямі рос і загартоўваўся калектыў шахцёраў. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
старада́ўнасць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць старадаўняга (у 1 знач.); даўнасць узнікнення, існавання чаго‑н. Старадаўнасць звычаяў. // Вельмі далёкія часы, далёкае мінулае. Жыццё не знае старасці — Яно не мае меж: З глыбокай старадаўнасці Да нас прыходзіць верш. Непачаловіч.
2. звычайна мн. (старада́ўнасці, ‑ей). Помнім далёкага мінулага. Паспрабуйце не мінаць хуткім крокам і безуважнымі вачыма помнікі старадаўнасці — песні, карціны, скульптуры, будынкі. Лужанін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
измени́тьII сов. (кому, чему) здра́дзіць;
измени́ть ро́дине здра́дзіць радзі́ме;
измени́ть дру́жбе здра́дзіць дру́жбе;
измени́ть привы́чке змяні́ць (перамяні́ць) звы́чкі;
па́мять ей измени́ла па́мяць ёй здра́дзіла.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
тяжело́ нареч., безл., в знач. сказ. ця́жка;
тяжело́ дыша́ть ця́жка ды́хаць;
ей тяжело́ без по́мощи ёй ця́жка без дапамо́гі;
на душе́ тяжело́ на душы́ ця́жка.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
Рыла́н, рыле́й ’чалавек з поўным чырвоным тварам’ (ТС). Сюды ж рыла́сты ’таўстаморды’ (Байк. і Некр.), рыла́стый ’чалавек з моцным, громкім голасам’, рылатый ’чалавек з тоўстымі, адвіслымі губамі’ (Нас.), рыла́ты ’губаты’ (люб., ЛА). Адыменныя ўтварэнні з рознымі суфіксамі ад ры́ла (гл.) (Пра словаўтваральны тып з суф. ‑ан і ‑ей гл. Сцяцко, Афікс. наз., адпаведна 94 і 98). Тое ж у іншых мовах, параўн. рус. дыял. рыла́н ’таўстарылы’, серб.-харв. ри̏ласт ’мардасты’, ’губасты’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
схі́льнасць, -і, мн. -і, -ей, ж.
1. Здольнасць, пастаянная цяга, імкненне да чаго-н.
С. да жывапісу.
С. да канструявання.
2. Слабасць да чаго-н.
С. да салодкага.
3. Сімпатыя да каго-н.
Меў ён сардэчную с. да тутэйшай прыгажуні.
4. Наяўнасць спрыяльных умоў для захворвання.
С. да прастуды.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
сарамаці́цца, ‑мачуся, ‑мацішся, ‑меціцца; незак.
1. Адчуваць сорам ад усведамлення непрыстойнасці сваіх учынкаў і пад. Сарамаціцца за свае паводзіны.
2. Няславіць, ганьбіць сябе. — Не прыставаць, маладзічкі-і-і! — зычна, імкнучыся весялей гаварыць, кажа нястомная Малання. — Жваве-ей варушыцеся! Не сарамаціцеся перад старой. Мележ. Каб не сарамаціцца перад людзьмі, на дзяльбу не паклікаў.. [Агей] нікога з чужых. Галавач.
3. Саромецца, бянтэжыцца. Праўда, дзяўчаты крышку сарамаціліся. Гроднеў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скрыжа́ль, ‑і, ж.
Кніжн.
1. Дошка, пліта з напісаным на ёй тэкстам (пераважна свяшчэнным, культавым).
2. звычайна мн. (скрыжа́лі, ‑ей); перан.; чаго або якія. Пра тое, што захоўвае, куды занесены памятныя падзеі, даты, імёны і пад. Скрыжалі навукі. Скрыжалі гісторыі. □ І славу тую, што ўпісалі мы ў гістарычныя скрыжалі, наш горад панясе ў вякі. Машара. Таемны вы, зямлі скрыжалі! Чаго ў сябе вы не ўпісалі! Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)