Сірата́ ‘дзіця або падлетак, які застаўся без аднаго або без абодвух бацькоў’ (ТСБМ, Ласт., Некр. і Байк., Бяльк., Стан.), сірота́ ‘тс’ (ТС), сіраці́ць ‘рабіць сіратою’ (Нас., Касп., Стан.), сіраці́на ‘сірата’ (Байк. і Некр., Касп., Ласт., Нас.), ст.-бел.сирота ‘тс’. Укр., рус.сирота́, польск.sierota, в.-луж., н.-луж.syrota, чэш.sirota, серб.-харв.сиро́та, славен.sirọ̑ta, балг.си́рота, макед.сирота ‘тс’. Прасл.*sirota ‘сірата’ дэрыват ад прым. *sirъ з суф. ‑ota, першапачаткова nomen abstractum. Гл. Шустар-Шэўц, 1401–1402; БЕР, 6, 700. Кантытуанты прасл.*sirъ (гл. сіры) роднасныя літ.šeirỹs ‘удавец’, šeirẽ ‘удава’, авест.saē ‘сіратлівы, асірацелы’; гл. Траўтман, 301; Эндзелін, Слав.-балт. эт., 196; Праабражэнскі, 2, 289; Фасмер, 3, 627; Махэк₂, 544. Борысь (546) выводзіць *sirъ ад і.-е.*kei‑ з суф. ‑ro.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нуда́, ‑ы, ДМ ‑дзе, ж.
1. Непрыемны душэўны стан, выкліканы немагчымасцю здзейсніць свае надзеі, жаданні; сум, туга. Нярэдка нападала на Хадкевіча нуда, і тады ўся яго істота рвалася да дачкі.Васілевіч.// Непрыемны душэўны стан, выкліканы бяздзейнасцю або адсутнасцю заняткаў, цікавасці да чаго‑н. [Дзеду] на паравозе толькі жыццё, а так ён гіне, нуда яго заядае.Шынклер.[Наталля:] Якая гэта нуда! Сядзі цэлы дзень ды глядзі ў акно, ці хутка .. [Караневіч] будзе ісці.Крапіва.
2.Разм. Нудны чалавек. [Зіна:] — Даўся вам Сямён. Ён жа такая нуда.Шыцік.— Эх, ты, нуда хадзячая! — скрывіўся Віктар.Маўр.
3. Паныласць, маркота. Ветры лютыя. Нудой імгліцца восень. Космы хмар па лужынах паўзуць.А. Александровіч.Зямля пяе, зямля гудзе: — Канец ну дзе, канец бядзе, Канец людскому гору!..Бялевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спя́чка, ‑і, ДМ ‑чцы, ж.
1.Стан паніжанай жыццядзейнасці, які наступае ў некаторых млекакормячых у неспрыяльную для іх пару года. Упасці ў спячку. Летняя спячка. □ Нарэшце, дзеці рашылі пакінуць вожыка на тыя самым месцы, якое ён аблюбаваў сабе на час доўгай зімовай спячкі.Стаховіч.// Пра здранцвенне халаднакроўных жывёлін. Спячка жаб./уперан.ужыв.Вось і аблогі. Шмат гадоў ляжалі яны некранутымі, парослыя хмызняком ды рэдкай сухой травой. Ні карысці, ні радасці не было ад іх людзям. Але сёлета прыйшоў канец іх спячцы. Так парашылі калгаснікі.Бяганская.
2.Разм. Неадольная санлівасць. //перан.Стан душэўнага здранцвення; бяздзейнасць, пасіўнасць. І толькі тады абудзіўся [Казімір] ад горкай спячкі, калі пачуў адну навіну, якую ўсе людзі ў аколіцы лічылі звычайнай.Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
энтрапі́я
(гр. entropia, ад en = унутр + trope = паварот, пераўтварэнне)
1) фізічная велічыня, якая характарызуе цеплавы стан цела або сістэмы цел;
2) інф. мера няпэўнасці сітуацыі з канчатковым або цотным лікам зыходаў.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
alert
[əˈlɜ:rt]1.
adj.
1) пі́льны, чу́йны
2) жва́вы, шпа́ркі, паваро́тлівы
2.
n.
1) сыгна́л трыво́гі
2) час трыво́гі
3) Milit. сыгна́л гато́васьці да бо́ю
3.
v.t.
1) перасьцерага́ць
2) прыво́дзіць (во́йска) ў стан гато́васьці
•
- be on the alert
- keep on the alert
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
ажыта́цыя
(фр. agitation, ад лац. agitatio = прывядзенне ў рух)
1) уст. узбуджаны стан, моцнае хваляванне;
2) псіх. ненатуральная рэакцыя чалавека ў адказ на небяспеку для жыцця, аварыйную сітуацыю і інш.; выяўляецца ў форме моцнай трывогі, нярэдка ўспрымаецца як разгубленасць.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
дыягно́стыка
(гр. diagnostikos = здольны распазнаваць)
1) раздзел медыцыны, які вывучае метады і прынцыпы пастаноўкі дыягназу 1;
2) працэс пастаноўкі дыягназу;
3) выяўленне і вывучэнне прымет, якія характарызуюць стан машын, прыбораў, тэхнічных сістэм, каб прадухіліць парушэнні нармальнага рэжыму іх работы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
эласты́чны
(н.-лац. elasticus = пругкі)
1) пругкі, гнуткі; здольны расцягвацца і вяртацца ў ранейшы стан (напр. э-ая падушка, э-ая спружына);