ту́ба

(лац. tuba = труба)

1) медны духавы музычны інструмент самага нізкага рэгістра, які складаецца з шматразова сагнутай трубкі і раструба;

2) тое, што і ’цюбік.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Röhre

f -, -n

1) труба́, тру́бка

2) духо́ўка

3) электро́нна-прамянёвая ля́мпа, радыёля́мпа

4) нара́; ход (бярлогі, логавішча)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

тру́бка, -і, ДМ -бцы, мн. -і, -бак, ж.

1. гл. труба.

2. Назва розных прыбораў і прыстасаванняў звычайна цыліндрычнай формы.

Рэнтгенаўская т.

3. У біялогіі і анатоміі: назва розных полых органаў цыліндрычнай формы.

Дыхальная т.

4. Частка тэлефоннага апарата з прыладай для слухання і мікрафонам.

Зняць трубку.

5. Рулон, скрутак якога-н. матэрыялу ў форме вузкай трубы.

Т. палатна.

|| памянш. тру́бачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.

|| прым. тру́бачны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.) і тру́бкавы, -ая, -ае (да 1 знач.).

Трубачны завод.

Трубачныя рыштаванні.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

тромб​2

(іт. tromba = труба)

магутны смерч над сушай у выглядзе цёмнага слупа, што спускаецца з навальнічнай хмары; на сваім шляху робіць катастрафічныя разбурэнні (гл. тарнада).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

водаправо́дны Wásserleitungs-;

водаправо́дная се́тка Wásserleitungsnetz n -es, -e;

водаправо́дная труба́ Wásserleitungsrohr n -(e)s, -röhre;

водаправо́дны кран Wásserhahn m -(e)s, -hähne;

водаправо́дная вада́ Léitungswasser n -s

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

кале́ктар, ‑а, м.

1. Установа, якая займаецца зборам і размеркаваннем чаго‑н. Бібліятэчны калектар.

2. Шырокі канал або труба, якая збірае вадкасць або газы з другіх каналаў (труб) для адводу іх у іншае месца. Каналізацыйны калектар. Меліярацыйны калектар.

3. Частка электрамашыны, якая служыць для ператварэння пераменнага току ў пастаянны.

4. Падземная галерэя, якая пракладваецца пад паверхняй вуліц для ўкладкі кабеляў або труб.

[Лац. collector — збіральнік.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Трубло́ ‘пражорлівы конь ці карова’ (Яўс.), ‘пражора’ (астрав., Сл. рэг. лекс.; полац., Нар. лекс.; лаг., Гіл., Барад.), ‘чэрава’ (рас., ЛА, 1, Шатал., Нік., Оч., Юрч. Мудр.), трубла́ты ‘чалавек з тоўстым жыватом’ (Касп., Сцяшк. Сл.; в.-дзв., Шатал.). Утворана ад трубі́ць 2 < труба 1 (гл.), параўн. трубі́ла ‘пра абжорлівага’ (Каўрус, Словаклад), пры ад’ідэацыі трыбу́х (гл.). Гл. таксама трабло, трыбло.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

саксго́рны

(ад бельг. A. Sax = прозвішча бельг. музычнага майстра 19 ст. + ням. Horn = труба)

сукупнасць духавых муштучных музычных інструментаў ад басавых басовых да сапранавых, сканструяваных А. Саксам.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Ву́лей (БРС, Грыг., Бяльк., Шат., Сцяшк. МГ, Анох.), ву́ляй (чэрв., рагач., З нар. сл.), уле́й (віл., воран., З нар. сл.), вуль, уль (Касп., глыб., віл., слаўг., бялын., З нар. сл., палес., Анох., Нар. лекс.), укр. ву́лій, ву́лень, ву́лік, дыял. вуль (Лысенка, СПГ), ву́лий ’бочка для залення бялізны’, рус. у́лей, польск. ul, чэш. úl, славац. úľ, н.-луж. huľ ’вулей, выдзеўбаная калода’, палаб. väul, славен. úlj ’дуплістае дрэва, борць, вулей’, серб.-харв. уља̀ник ’вулей’, мн. л. у́љеви ’чарва’, макед. улиште ’вулей’, балг. у́лей, дыял. радоп. вулʼ ’дрэва з дуплом, драўляная труба для вады ў млыне, вулей’. Прасл. ulьjь, uljь ’дупло, пустая калода, вулей’; дакладны семантычны і словаўтваральны адпаведнік слав. uljь — літ. aulỹs, лат. aũlis; паколькі такая форма ўспрымалася як зборны назоўнік, то для ўзмацнення адзінкавасці атрымала дадатковы фармант ulь‑jь; параўн. салаве́й (*solvь‑jь) (Мартынаў, Деривация, 56 і наст.); характэрна, што нарашчэнне атрымала таксама адпаведная літоўская форма avilỹs (Атрэмбскі, Gramatyka, 122). Іншыя і.-е. адпаведнікі: ст.-прус. aulis ’галёнка’, aulinis ’халява’, грэч. αὐλός ’труба, дудка’, лац. alvus ’поласць жывата, трыбух’, alveus ’поласць, карыта, вулей’, што дазваляе рэканструяваць і.-е. *au‑lo‑s ’труба, падоўжная поласць’ (Фасмер, 4, 159; Брукнер, 593; Младэнаў, 651; Махэк₂, 668; Слаўскі, SP, 1, 80, 83 адносна суфікса ‑jь: «выступае ў функцыі фарманта, які пашырае розныя архаічныя словаўтваральныя катэгорыі, накладваючыся на першасныя ўтварэнні»). Беспадстаўна Булыка (Запазыч., 329) выводзіць ст.-бел. уль з польск. ul.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Тру́пка ‘лодка, выдзеўбаная з калоды’ (беш., Нар. сл.), тру́бка, тру́бачка ‘выдзеўбаная з асіны лодка’ (мёрск., Жыв. НС). Прымаючы пад увагу архаічны спосаб вырабу лодкі і захаванне ў іншых славянскіх мовах значэння ‘судна, корпус судна’ ў словах, што ўзыходзяць да прасл. *trupъ, можна лічыць назву вынікам не фанетычнага запісу, а ўтварэння ад труп ‘калода, бервяно’, а іншую форму — вынікам народнаэтымалагічнага збліжэння з труба (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)