тудэ́ю, прысл.
Абл. У той бок, у тым папрамку. [Міхась:] — Давай, правядзі мяне да перавозу. [Рыгор:] — Добра, якраз я сам меўся тудэю ісці. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
туры́ст, ‑а, М ‑сце, м.
Той, хто займаецца турызмам. Яркае хараство берагоў і гарадоў, багатая гісторыя прыводзяць у Італію мноства турыстаў. «Полымя».
[Фр. touriste.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ука́звацца, ‑аецца; незак.
1. Адзначацца, выяўляцца, паказвацца. Тут жа ўказвалася палявая пошта той часці, дзе служыў Ігар. Кулакоўскі.
2. Зал. да указваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
электрыфіка́тар, ‑а, м.
Той, хто праводзіць электрыфікацыю. З кватэры санітара вочы пана Тарбецкага зірнулі на вокны другога кватаранта, санітаравага суседа, электрыфікатара. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
этыяло́гія, ‑і, ж.
Спец.
1. Вучэнне аб прычынах і ўмовах узнікнення хвароб.
2. Прычыны, умовы ўзнікнення той ці іншай хваробы. Этыялогія інфекцый.
[Ад грэч. aitía — прычына і lógos — вучэнне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вярза́ ’балака, гаварун, балбатун’ (Грыг.), укр. верзи́ця ’пустамеля’, рус. перм. верзи́ла ’той, хто гаворыць лухту, недарэчнасці’. Да вярзці́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кліе́нт ’той, хто карыстаецца паслугамі каго-небудзь’ (ТСБМ). Запазычана праз рускую мову з ням. Klient (Шанскі, 2, 8, 155).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ма́рнасць ’несвядомая, нячыстая сіла’ (слуц., Шн. 3) у выразе: марнасць яго ісці к той дзеўцы ця́гня. Да мара́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рэ́зчык ’той, хто рэжа; разьбяр’ (ТСБМ), ’хто пілуе дровы’ (ТС), рэ́шчык ’разец’ (вільн., Сл. ПЗБ, Шатал.). Ад рэзаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ГІДРО́ЛІЗ
(ад гідра... + ...ліз),
рэакцыя абменнага ўзаемадзеяння паміж рэчывам і вадой.
Пры гідродізе солей, утвораных слабай асновай і моцнай к-той (напр., хларыд амонію NH4Cl) ці — моцнай асновай і слабай к-той (напр., ацэтат натрыю CH3COONa), водныя растворы маюць кіслую (NH4+Cl-+HOH=NH4OH+Cl-+H+) ці шчолачную (CH3COO-+Na++HOH=CH3COOH+Na++OH-) рэакцыю, што абумоўлена ўтварэннем слабых электралітаў. Гідроліз солей, утвораных моцнымі асновай і к-той, не ідзе. Гідролізам абумоўлена існаванне буферных раствораў, здольных падтрымліваць пастаянную кіслотнасць. Гідроліз мінералаў выклікае змяненні ў саставе зямной кары. Пры гідролізе арганічных злучэнняў пад уздзеяннем вады разрываюцца сувязі ў малекуле з утварэннем двух і больш злучэнняў. Гідроліз вугляродаў і бялкоў у жывым арганізме каталізуюць ферменты гідралазы. Гідроліз адыгрывае значную ролю ў працэсах засваення стравы і ўнутрыклетачнага абмену. З дапамогай гідролізу ў хім. прам-сці атрымліваюць спірты, карбонавыя к-ты з іх вытворных, мыла і гліцэрыны з тлушчаў. Гідроліз раслінных матэрыялаў — аснова гідролізных вытв-сцей. У працэсе тэрмакаталітычнага гідролізу з поліцукрыдаў (цэлюлоза і геміцэлюлозы), якія складаюць каля 70% расліннай біямасы, утвараюцца растваральныя ў вадзе монацукрыды і прадукты іх распаду, што пераходзяць у раствор — гідралізат. Гідралізат акрамя монацукрыдаў (2,5—3,5 %, пераважна пентозы і гексозы) мае фурфурол, оксіметафурфурол, воцатную і мурашыную к-ты, гумінавыя рэчывы і інш. Пасля гідролізу застаецца цвёрды астатак — гідролізны лігнін (30—35% ад масы сыравіны). Хім. і біяхім. перапрацоўкай (ферментацыяй) гідралізату атрымліваюць харч. глюкозу, тэхн. ксілозу, шмататамныя спірты (ксіліт, сарбіт), гліцэрыну, этыленгліколь, этылавы спірт, ацэтон, бялковыя кармавыя дрожджы, вітаміны і інш. З гідролізнага лігніну атрымліваюць адсарбенты, арганамінер. ўгнаенні, паліва і інш. прадукты тэхн. прызначэння. Гл. таксама Гідролізная прамысловасць.
Т.П.Цэдрык.
т. 5, с. 240
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)