Ашахавацца ’?’, параўн. з нар. песні «ашахуюцца да рахуюцца: которому святому напярод быць?» (барыс., Шн., 1, 138). Хутчэй за ўсё скажонае шыкавацца ’станавіцца ў парадак па чынах’, параўн. «яны шикуюцца, да рахуюцца: которому святу напередъ пойци» (Нас. Бел. песни, 82).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́пад (пдпыд) ’пакаранне’, ’гібель’ (Юрч., Фраз. 1), ’лупцоўка’, груб. ’пагібель’ (Юрч., Фраз.), попыддзе ’пакаранне’ (Юрч. Выгв.). Ад папасціся ’трапіцца на дрэнным учынку’ > ’быць падраным’. Параўн. укр. попадати ’апынацца ў неспрыяльных умовах’, рус. дыял. попадывать ’атрымліваць прачуханку’. Да папасці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Сцёк, стёкы ’не з галавой (пра становішча ў вадзе)’: тут шчэ стёкы (пін., Нар. лекс.). Відаць, да ста́чыць ’быць дастатковым’ (гл.) або да сцекці́ ’дастаць, абхапіць’ (гл. сцякаць), параўн.: я тут нэ стэчу, тут тчэ нэ сцёкы (там жа).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ню́хаць, -аю, -аеш, -ае; -аны; незак.
1. каго-што. Удыхаць праз нос які-н. пах.
Н. паветра.
2. што. Удыхаць у нос (лекавы, наркатычны і пад. сродак).
Н. нашатыр.
3. перан. Выведваць, высочваць (разм.).
◊
І не нюхаў чаго (разм., неадабр.) — не зведаў чаго-н., не ведае чаго-н.
Не нюхаць пораху — не быць на вайне, не ваяваць.
|| зак. паню́хаць, -аю, -аеш, -ае; -аны (да 1 знач.).
|| аднакр. нюхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.
|| наз. ню́ханне, -я, н.; прым. ню́хальны, -ая, -ае.
Н. тытунь.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
саба́ка, -і, мн. -і, -ба́к, м.
1. Свойская млекакормячая жывёліна сямейства сабачых.
Пародзісты с.
Паляўнічы с.
2. перан. Пра злога, шкоднага чалавека (разм., лаянк.).
◊
Вось дзе сабака закапаны (разм.) — вось у чым сутнасць справы.
Сабакам сена касіць (жарт.) — знаходзіцца невядома дзе і займацца невядома чым.
Сабаку з’есці на чым (разм.) — быць вопытным у якой-н. справе.
У сабакі вачэй пазычыць (пазычыўшы) (разм., асудж.) — згубіць сумленне.
|| памянш. саба́чка, -і, мн. -і, -чак, м. (да 1 знач.).
|| прым. саба́чы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ца́цка, -і, ДМ -ццы, мн. -і, -цак, ж.
1. Прадмет, прызначаны для гульні, аздобы, упрыгожання.
Магазін дзіцячых цацак.
Ёлачныя цацкі.
2. Што-н. вельмі прыгожае, цікава аздобленае.
Не кватэра, а ц.
3. перан. Той, кім распараджаюцца па ўласным жаданні, хто служыць каму-н. для пацех.
Быць цацкай у чужых руках.
4. Пра тое, што з’яўляецца прадметам клопату, непрыемнасці (разм.).
Параніў руку — зрабіў сабе цацку.
|| памянш.-ласк. ца́цачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж. (да 1 знач.).
|| прым. ца́цачны, -ая, -ае.
Ц. магазін.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
цяга́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак. (разм.).
1. Валачыся па зямлі.
Ланцуг цягаўся па зямлі.
2. Хадзіць дзе-н., куды-н. доўга, без мэты, без пільнай патрэбы.
Ц. па хатах.
3. Неаднаразова хадзіць, ездзіць куды-н. з якой-н. мэтай, па якой-н. справе.
Ц. па судах.
4. з кім, за кім. Заляцацца да каго-н.; быць у інтымных адносінах з кім-н. (неадабр.).
5. Спаборнічаць; мерацца сіламі з кім-н. Дзе табе з ім ц.!
◊
Цягацца за чубы (разм.) — біцца.
|| зак. пацяга́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
равня́ться
1. ураўно́ўвацца, раўнава́цца;
2. (быть равным чему-л.) быць ро́ўным;
два́жды два равня́ется четырём два ў два ро́ўна чатыро́м;
3. воен. раўня́цца;
4. страд. ураўно́ўвацца, раўнава́цца; параўно́ўвацца; см. равня́ть.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
сопровожда́ться
1. (происходить одновременно с чем-л.) адбыва́цца адначасо́ва (з чым); быць (з чым);
дождь сопровожда́лся грозо́й дождж быў з навальні́цай;
2. страд. суправаджа́цца; дадава́цца, далуча́цца; см. сопровожда́ть 1, 3.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
маладо́сць ж Júgend f -; Júngsein n -s (стан);
ра́нняя маладо́сць frühe Júgend;
◊ быць не пе́ршай маладо́сці über die érste Júgend hináus sein; nicht mehr der [die] Jüngste sein
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)