чарэ́нь, ‑і, ж.
1. Ляжанка на рускай печы. Часам так хацелася ўзлезці на цёплую чарэнь бацькавай печы і моцна заснуць пад спеў цвыркуна і гоман ветру. Грахоўскі. Ну і смеху было з гэтым дзедам нядаўна! Мала таго, што ён цэлую зіму, дык і летам не злазіць з печы. І да таго ўжо даседзеўся, што праваліўся разам з чарэнню на чыгуны і гаршкі якраз тады, як палілася ў печы. Васілевіч.
2. Гарызантальная паверхня ўнутры рускай печы; под. Закіпела ў печы і бяжыць з чыгуна на гарачую чарэнь вада. На чарэні сіпіць. Галавач.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гарызо́нт
(гр. horizon, -ntos = які абмяжоўвае)
1) лінія ўяўнага судакранання неба з зямной або воднай паверхняй, а таксама прастора неба над гэтай лініяй;
2) уся бачная навокал зямная паверхня, далягляд;
3) перан. круг магчымасцей, перспектыва (напр. адкрыліся новыя гарызонты ў навуцы);
4) перан. сума ведаў, кругагляд чалавека (напр. чалавек з шырокім гарызонтам).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
underneath
[,ʌndərˈni:Ө]
1.
prep.
пад
to sit underneath a tree — сядзе́ць пад дрэ́вам
a cellar underneath a house — склеппад до́мам
2.
adv.
1) до́ле, уні́зе
2) пад спод, пады́спад (куды́?); пады́спадам (дзе?)
3.
adj.
спо́дні
4.
n.
спод -у m. (ніжэ́йшая ча́стка або́ паве́рхня)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
экра́н
(фр. écran)
1) заслона, якая засцерагае ад уздзеяння шкодных прамянёў, магнітнага поля, гарачыні, святла і інш. (напр. радыяцыйны э.);
2) паверхня для ўзнаўлення светлавых адбіткаў (э. тэлевізара);
3) уст. нацягнутая на раму белая тканіна для дэманстрацыі фільмаў, дыяпазітываў і інш.;
4) перан. кінамастацтва.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Рэ́паны ’патрэсканы, шурпаты’ (Мат. Гом., ПСл), рэ́паныя грыбы ’пеўнік стракаты (грыб)’ (Нар. словатв.), рэ́паны, рэ́йпаны ’рэпана жаба (земляная жаба, рапуха)’ (ТС), рэ́йпаны ’цёмны, забіты’ (Жыв. сл.). Укр. репаний ’патрэсканы; грубы’, славац. rapavý ’рабы; парэпаны’, rapina ’воспіна, шчарбіна’, макед. рапав ’шурпаты’, балг. репейак ’няроўная шурпатая паверхня’. Літ. raupaĩ ’воспа’. Аснова *ropa ’гной’. Найбольш дакладныя адпаведнікі звязаныя з чаргаваннем е : о — лат. repeči ’нешта няроўнае; патрэсканая скура’, rept ’зарубцоўвацца’, балг. ропка, ропа ’яма, роў’, ропчев ’са слядамі воспінаў на твары’. Асновы *rep‑ і *ropa маюць узаемаабумоўленыя значэнні: 1) трэскацца — біць, струменіць — шчыліна, яма; 2) трэскацца — шчыліна — няроўнасць — грубы. Семантычныя паралелі рус. лопать(ся) — лопань ’калодзеж на балоце’, прыскать — прыщ ’пухір, вадыр’ (Куркіна, Этимология–1972, 73).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сто́ль 1 ‘пакрыццё памяшкання, процілеглае падлозе’, ‘паверхня гэтага пакрыцця з боку гарышча’ (Нас., Шымк. Собр., Касп., ТСБМ, Ласт., Шат., Нік. Очерки, Бяльк., Сл. ПЗБ, Ян., Варл.), ‘гарышча’ (Жд. 3), сто́ля ‘столь’ (Касп.), ‘столь; гарышча’ (ТС, ПСл, Мат. Гом., Сл. Брэс.), сюды ж сталява́нне ‘насціланне столі’, ‘столь’ (Нас.), сталява́ць ‘насцілаць столь’ (Нас., Касп.), сталі́ць сто́лю ‘тс’ (гарад., Хрэст. дыял.). Укр. сте́ля, стіль, сто́ля, рус. дыял. сте́ль ‘тс’. Да сцяліць, з чаргаваннем у беларускім слове. Гл. Фасмер, 3, 753; ЕСУМ, 5, 407. Краўчук (Бел.-укр. ізал., 38) формы з ‑о‑ лічыць больш архаічнымі, захаванымі таксама ў в.- і н.-луж. postola, postoła ‘пасцель, ложак’ пры больш новых *postelь, *postelʼа (гл. пастель).
Столь 2, сто́ля ‘столка’ (шчуч., Сл. ПЗБ). Гл. столка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тоўшч, то́ўшча ’таўшчыня’, ’маса якога-небудзь што мае вялікую таўшчыню рэчыва, цела’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Жд. 2, Гарэц., ТС), ’таўшчыня зямлі, не паверхня’ (БРС), ’вышыня стромага берага’ (Др.-Падб., Яшк.), тэўшч ’таўшчыня’ (Янк. 2). Укр. то́вща ’густы лес, нетры’, ’тоўсты слой’, рус. то́лща ’аб’ём; маса цела’, ’гушча’, ’слой, пласт’, ’таўшчыня’, польск. tłuszcz ’тлушч’, tłuszcza ’натоўп людзей, зброд, галота’, чэш. tloušť ’галавень, Leuciscus cephalus’, старое ’таўшчыня’, tloušťka ’таўшчыня, паўната’; славен. старое tọ̑lst (Р. скл. tolstȋ) ’тлушч’, новае tọ́lšča ’тс’, ст.-слав. тлъшта ’таўшчыня’. Прасл. *tъlst‑jь, *tъlst‑ja, утвораныя ад прыметніка *tъlst‑ъ пры дапамозе суф. *‑jь, *‑ja. Да тоўсты (гл.). Аб мене о > э ў лексеме тэўшч гл. Карскі, 1, 156.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
грунт
(польск. grunt, ад ням. Grund)
1) верхні пласт зямлі, глеба; зямная паверхня наогул (напр. пясчаны г.);
2) дно вадаёма (напр. донны г.);
3) ніжні слой фарбы, які наносіцца на палатно будучай карціны для надання паверхні гладкасці, патрэбнага колеру і інш.;
4) перан. тое галоўнае, на чым засноўваецца што-н. (напр. траціць г. пад нагамі).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
шар м. шар, род. ша́ра м.; (скатанный) га́ла, -лы ж., га́лка, -кі ж.;
возду́шный шар паве́траны шар;
земно́й шар зямны́ шар;
билья́рдный шар білья́рдны шар;
пове́рхность ша́ра мат. паве́рхня ша́ра;
про́бный шар прям., перен. про́бны шар;
◊
хоть шаро́м покати́ погов. ні ўзяць ні ўцяць; як вы́мецена.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
сфе́ра
(лац. sphaera, ад гр. sphaira = шар)
1) шар або яго ўнутраная паверхня (напр. зямная с., нябесная с.);
2) вобласць распаўсюджання чаго-н. (напр. с. прыцягнення планеты, с. уплыву);
3) галіна якой-н. дзейнасці, праяўлення якіх-н. інтарэсаў (напр. с. вытворчасці, с. абслугоўвання);
4) грамадскае асяроддзе, кола асоб, аб’яднаных агульнасцю сацыяльнага становішча або заняткаў (напр. навуковая с., дзелавая с.).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)