жанчына; кабета, кабеціна, баба, цётка (разм.) / маладая замужняя: маладзіца, маладуха, малодка / з інтэлігенцкіх, звычайна гарадскіх колаў: дама; мадам (уст.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
АЛІ́ЎКАВАЯ ПЛЯ́МІСТАСЦЬ,
хвароба раслін, якая выклікаецца грыбам з роду кладаспорый. Узбуджальнік — кладаспорый агурковы (Cladosporium cucumerinum; пашкоджвае ўсю расліну ў цяпліцы і ў адкрытым грунце). На пладах (радзей чаранках і сцёблах) з’яўляюцца масляністыя плямы, якія ператвараюцца ў светла-карычневыя язвачкі са споранашэннем грыба аліўкавага колеру. На лісці ўтвараюцца бурыя плямы. Хварэюць на аліўкавую плямістасць пераважна агуркі, кабачкі, гарбузы, дыні, кавуны, патысоны. Пашкоджаныя плады трацяць таварныя якасці, маладая завязь гіне. Развіццю хваробы спрыяюць рэзкія перапады тэмпературы, высокая вільготнасць. Меры барацьбы: знішчэнне хворых пладоў, падтрыманне т-ры паветра ў цяпліцах не ніжэй за 17 °C, зніжэнне вільготнасці паветра да 70%.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БЕЛАРУ́СКІ НАВУКО́ВА-ЛІТАРАТУ́РНЫ ГУРТО́К студэнтаў С.-Пецярбургскага універсітэта, культурна-асветная арг-цыя ў 1912—14. Узнік на хвалі нац.-вызв. руху народаў Рас. імперыі па ініцыятыве Я.І.Хлябцэвіча; кіраўнік гуртка А.А.Разенфельд, стараста Б.А.Тарашкевіч. У арганізац. групу ўваходзіла 16 чал. Гурток падтрымлівалі І.А.Бадуэн дэ Куртэнэ, Я.Ф.Карскі, Е.Р.Раманаў, А.А.Шахматаў і інш. Статут гуртка 30.12.1912 зацверджаны саветам прафесараў ун-та. Мэта гуртка: «навуковае азнаямленне з духоўным і грамадскім жыццём Беларусі», навук. абгрунтаванне неабходнасці развіцця бел. мовы, л-ры і культуры. Гурткоўцы выпусцілі час. «Раніца» (1914), разам з суполкай «Загляне сонца і ў наша аконца» ўдзельнічалі ў падрыхтоўцы альманаха «Маладая Беларусь» (1912—13).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Ма́лец, ма́ліц, ма́ляц ’падлетак, юнак ад 14 да 18 год’ (ТСБМ, Чуд., Др.-Падб., Нас., Шат., Касп., Бяльк., Мат. Маг., Яруш., Пан. дыс.; маг., КЭС; докш., Янк. Мат.; паўн.-бел., Сл. ПЗБ), ’нежанаты малады чалавек, хлопец’ (Мядзв.; полац., Нар. лекс.), ’прыслужнік, служка’ (Нас.), ма́лец‑вы́растачак ’падлетак’ (Нар. Гом.). Рус.цвяр.мале́ц ’халасцяк’, смал.ма́лец ’парабак’, паўд. ’казак’, ст.-рус.малецъ ’падлетак’, польск.malec ’малы хлопец, хлопчык або маладая дзяўчынка, малое дзіця’, серб.-харв.ма̏лац ’тс’. Прасл.malьcь. Да малы́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Kartóffel
f -, -n бу́льба (без pl культура); бу́льбіна
néue [júnge] ~n — малада́я бу́льба
~n in der Schále — нялу́пленая бу́льба [з лупі́намі]
~n áusmachen [gráben, róden] — капа́ць бу́льбу
~n lésen* — збіра́ць бу́льбу (на полі)
~n légen [áuslegen, sétzen] — садзі́ць бу́льбу
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
плод, ‑а, М ‑дзе; мн. плады, ‑оў, м.
1. Частка расліны, якая развіваецца з кветкі (завязі) і змяшчае ў сабе насенне. Плод сланечніка.// Ядомая частка некаторых раслін, якая развілася з кветкі (завязі). Старыя яблыні і грушы не маюць догляду і даюць мала пладоў.Бядуля.
2. Зародак дзіцяняці ў чалавека і млекакормячых.
3.перан. Вынік, прадукт якой‑н. дзейнасці. Глянь, як горда жыве маладая сталіца, Як шчасліва плады сваёй працы нясе...Звонак.
•••
Пажынаць пладыгл. пажынаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
та́інства, ‑а, н.
1. Тое, што і тайна. Таінства прыгажосці. □ Пасвяціў мяне ў грыбное таінства Коля Шпакоўскі, хлопец гадоў дваццаці, высокі, тонкі, як маладая таполя.Навуменка.
2. Рэлігійны абрад, які па царкоўнаму веравучэнню мае цудадзейную сілу. Таінства споведзі. □ Перш за ўсё ў католікаў і праваслаўных па-рознаму адпраўляюцца так званыя «таінствы».Залескі./уперан.ужыв.У сэрцы яго, апрача кахання, з’явілася нейкая асабліва глыбокая павага да Сашы: яна прысутнічала пры святым таінстве — нараджэння чалавека.Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хво́йка1, ‑і, ДМ хвойцы; Рмн. хвоек; ж.
1.Памянш.-ласк.да хвоя: маладая, невялікая хвоя. Раскусціўся пры дарозе ракітнік, падраслі хвойкі на пясчаным узгорку.Грахоўскі.Уязджаем у лес. Спачатку рэдкія хвойкі, голыя бярозы, алешнік.Лынькоў.
2.зб.Абл. Ігліца. Жоўтая хвойка ўсцілала дол.Мурашка.Хоць хвойку жую, але на волі жыву.Прымаўка.
хво́йка2, ‑і, ДМ хвойцы; Рмн. хвоек; ж.
Жук чорнага або бурага колеру, шкоднік хваёвых дрэў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Парася́, парасё ’дзіцяня свінні’, дыял. таксама парасёнак. Агульнаславянскае: рус.поросёнок, дыял.порося́, укр.порося́, ст.-рус.порося, царк.-слав.прасѧ, польск.prosię, серб.-харв.пра̑се і г. д. Праславянскае porsę, ‑ęte. Роднасныя у інш. і.-е. мовах: літ.par̃šas ’парася’, ст.-прус.parstian н. р. ’парася’, лац.por̃cus ’свойская свіння’, грэч.πόρκος, ст.-в.-ням.far(a)h ’парася’, сяр.-ірл.ors ’маладая свіння’, курдскае purs (гл. Траўтман, 207; Вальдэ-Гофман, 2, 314; Фасмер, 3, 332; Трубачоў, Происх., 63; у яго гл. і больш падрабязна літ-ру).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пераво́ды1 ’плёткі, што жанчыны пераносяць з хаты ў хату’ (Нас.), параўн. рус.смал.пераво́дки, пск.перево́дни, арханг., цвяр.перево́ды ’тс’. З пера- і вод‑ < вадзі́ць, ве́сці (гл.). Параўн. яшчэ бел.зводы ’плёткі’ і рус.переводить вести ’нагаворваць’.
Пераво́ды2 (перэво́ды), перэво́дзіны ’адно з вясельных застолляў (пасля вяселля)’ (ТС). Польск.przewodziny ’перыяд вяселля, калі малады забірае сваю жонку дамоў’, рус.отво́ды ’тс’. Да пера- і весці (гл.) — яшчэ ў недалёкім мінулым маладая перабіралася ў дом маладога пешшу, — як правіла, маладыя былі з аднае ці з блізкае вёскі.