Страмяну́ць ‘рынуцца’ (шчуч., З нар. сл.), ‘кінуць, кінуцца’ (Сцяшк. Сл.). Параўн. укр. стрімну́ти ‘кінуцца’. Роднаснае рус. стреми́ть ‘накіроўвацца, хутка рухацца’, серб.-харв. стре́мити ‘імкнуцца, прагнуць’, славен. stramíti ‘прагнуць’, балг. стремя́ се ‘імкнуцца, прагнуць’, макед. стреми се ‘тс’, ст.-слав. стрьмити ‘тс’. Прасл. *stremiti ‘накіроўваць, скіроўваць’, роднаснае *strьměti, *stromъ (гл. страміць). Паводле Младэнавай (Нов. в рус. этим., 224), узыходзіць да і.-е. *ster‑m‑ < *ster‑, што першапачаткова абазначала рух у любым кірунку. Гл. таксама Фасмер, 3, 775; Варбат, Этимология–1994–1996, 39; ЕСУМ, 5, 437–438.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жре́бий м.
1. жэ́рабя, -бя ср.;
ки́нуть жре́бий кі́нуць жэ́рабя;
доста́лось по жре́бию даста́лася па жэ́рабю;
2. (судьба, участь) перен., поэт., уст. лёс, род. лёсу м., до́ля, -лі ж.;
◊
жре́бий бро́шен вы́бар зро́блены, рашэ́нне прыня́та.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
произво́л м. (своеволие) самаво́льства, -ва ср., самаду́рства, -ва ср.; (деспотизм) дэспаты́зм, -му м.;
произво́л власте́й самаво́льства (дэспаты́зм) ула́д;
по произво́лу па сваёй во́лі;
◊
оста́вить на произво́л судьбы́ пакі́нуць на во́лю лёсу; кі́нуць на вы́рак лёсу.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
я́корь в разн. знач. я́кар, -ра м.;
бро́сить, отда́ть я́корь кі́нуць, адда́ць я́кар;
стоя́ть на я́коре стая́ць на я́кары;
выбира́ть я́корь выбіра́ць я́кар;
сня́ться с я́коря зня́цца з я́кара;
я́корь электри́ческой маши́ны я́кар электры́чнай машы́ны.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
рыкашэ́т, ‑у, М ‑шэце. м.
1. Палёт якога‑н. цвёрдага цела пад вуглом пасля ўдару аб якую‑н. паверхню. Вось пырснуў пясок пад нагамі ў Кірэя, на рыкашэце запела куля. Дамашэвіч.
2. у знач. прысл. рыкашэ́там. Адскочыўшы, адляцеўшы пасля ўдару ад якой‑н. паверхні. Кожны [хлапчук] стараецца кінуць так, каб каменьчык адскочыў ад паверхні вады і рыкашэтам праскакаў па ёй як мага больш разоў. В. Вольскі. // перан. Ускосным чынам (паказала, выказана і пад.). Бародку краналі мала, хто-ніхто між іншым, рыкашэтам, як кажуць. Шамякін.
[Фр. ricochet.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
gwóźdź
м. цвік;
główka gwoździa — плешка цвіка;
gwóźdź programu — цвік праграмы;
ostatni gwóźdź do trumny — апошняя кропля;
zawiesić na gwoździu — адкласці; кінуць
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Жу́хаць 1 ’рэзка кідаць’ (Юрч., Нар. вытв. сл.). Рус. перм. жу́хнуть ’моцна ўдарыць’, укр. жухну́ти ’моцна кінуць’ (Жэлях.), чэш. žuchati ’выдаваць глухі гук’, славац. žuchnút ’упасці, бухнуць’. Махэк₂ (731) тлумачыць як утварэнне з ‑s‑ дляабазначэння інтэнсіва ад гукапераймальнага žu‑ (гл. жук). Пераход ад гуку да штуршка не выключаны, хаця і не вельмі пэўны. Параўн. яшчэ жах (у знач. ’удар’), шугаць.
*Жуха́ць 2, жуха́ты ’мыць, праць, церці’ (Клім.). Рус. бранск. жу́хаться ’цяжка і многа працаваць’. Відаць, адлюстроўвае корань *geu‑ са знач. ’згінаць’ (Покарны, 1, 393–398). ‑х‑ мае экспрэсіўны характар. Няясна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Па́скалак ’вельмі дрэннае палена’ (перан.) ’гультай’ (докш., Янк. Мат.; Бір., Шат.), дзярж. пакалак ’дрэннае палена’ (Бір.), ’нятоўстае і маладое палена, зручнае, каб кінуць яго пошыбнем’ (КЭС, лаг.). Паводле лексемы пакалак можна дапусціць роднаснасць яго са словам кол (калок), а прэфікс pa‑ і суфікс ‑ъkъ прыўносяць значэнне ’другасны, несапраўдны’ (Борысь, Prefiks., 53). Але першае — паскалак — семантычна-роднаснае з аскепак (гл.), ’шчэпка, трэска’, карэліц. паскіпаны ’патрэсканы’ (Сцяшк., Сл.), рус. скепать ’расшчапляць, калоць’ з’яўляецца кантамінацыйным утварэннем ηά‑калак і аскепак. Аналагічна ўкр. валынск. паклин і пасклин (паскіл 1, паскʼін’, паемʼінок, пасклʼон) (Казачук, 75).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пра́нуць (пря́куць) ’стукнуць, ударыць’ (Нас.), пря́даць ’бегаць’ (Растарг.). Рус. пря́нуть, воспря́нуть, дзеяслоў зак. тр. да пря́дать ’скакаць, варушыць’, укр. пря́нути ’кінуць’, серб.-харв. пре̏дати ’баяцца’, пре̏нуты се ’ўстаць, ажыць’, ’ускочыць спрасонку’, славен. oprésti, prédem ’валіцца з ног’. Прасл. *prędati — ітэратыў ад *pręsti (гл. прасць) (Скок, 3, 33). Роднасныя ст.-ісл. spretta, spratt ’прабівацца (узыходзіць), лопацца’, англ. sprint ’бегчы на кароткую дыстанцыю, веславаць з усяе сілы’, с.-в.-ням. sprenzen ’ірваць, пырскаць’ (Фасмер, 3, 394. з літ-рай; Борысь, Зб. Відоескаму, 51–54). Параўн. таксама з іншым вакалізмам пруд, прудкі. Гл. яшчэ напрануць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ору́жие в разн. знач. збро́я, род. збро́і ж.;
огнестре́льное ору́жие агнястрэ́льная збро́я;
печа́ть — могу́чее ору́жие друк — магу́тная збро́я;
◊
призва́ть к ору́жию заклі́каць да збро́і;
сложи́ть ору́жие скла́сці збро́ю;
бро́сить ору́жие кі́нуць збро́ю;
бряца́ть ору́жием бра́згаць збро́яй.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)