генера́льны

(лац. generalis = агульны, галоўны)

1) галоўны, асноўны, вядучы (напр. г. план);

2) усеагульны, грунтоўны (напр. г-ая ўборка);

3) які ўзначальвае якую-н. галіну, сістэму ўстаноў, арганізацый (напр. г. дырэктар).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

Таўма́к1 ’старчковы (галоўны) корань дрэва’ (воран., чэрв., ЛА, 1), ’галоўны корань дрэва, старчак’ (слуц., Расл. св.). З *стаўма́к ’тс’, якое з стаўмава́ты (корань) (асіп., ЛА, 1) < стаўма́ ’вертыкальна’ (ад стаяць, ставіць, гл.), як тарча́к, тарчма́к ’тс’ (там жа) з тарчма́, торчма, гл.

*Таўма́к2, тоўма́к ’кулак; кухталь’ (Мат. Гом.). Фармальна блізкае польск. tłumok ’клунак, цюк’, дыял. tłomok ’валляк’, чэш. tlumok ’ранец’, для якіх Борысь (636) выводзіць першаснае значэнне ’нешта сціснутае ці набітае нечым’; суфіксальныя ўтварэнні ад tłumić ’сціскаць, здушваць’, роднаснага укр. то́вмити ’хаваць у сабе’, чэш. tlumiti ’прыглушаць’ (з польскай, Махэк₂, 646), славац. tlmiť ’тс’, што ўзыходзіць да прасл. *tъlmiti/*tl̥miti, магчыма, роднасных літ. stel̃bti ’зацяняць, душыць, гнясці’ (Махэк₂, там жа). Гл. яшчэ ЕСУМ, 5, 588.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

кардына́льны

(лац. cardinalis = галоўны)

самы важны, асноўны, істотны (напр. к-ыя змены).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

Со́тнік ‘начальнік сотні воінаў’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), ‘паліцэйскі чын у час прыгоннага права’ (Стан.), ‘галоўны плытагон’ (ваўк., віл., Сл. ПЗБ). Укр. со́тнік, рус. со́тник, ст.-слав. сътьникъ; да сот‑ (гл. соты), з суф. ‑н‑ і ‑ік. Калькуе грэч. έκατοντάρης ‘сотнік, цэнтурыён’ ад έκατον ‘сто’; гл. Фасмер, 3, 728.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

бра́ма, ‑ы, ж.

Шчыльныя, на дзве палавіны, крытыя зверху вароты, якія закрываюць галоўны ўваход на тэрыторыю горада, завода, двара і інш. Гарадская брама. Заводская брама. Жалезная брама. □ Ад вуліцы дом адгароджваў шчытны дашчаны плот з высокай, падобнай на арку, брамай і з масіўнай форткай. Хадкевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фундамента́льны, ‑ая, ‑ае.

1. Трывалы, моцны, вялікі. Фундаментальнае збудаванне. // перан. Грунтоўны, глыбокі па зместу. Фундаментальны твор. □ «Гісторыя беларускай савецкай літаратуры» .. задумана як фундаментальная абагульняючая праца. «Полымя».

2. Асноўны, галоўны. Фундаментальная бібліятэка.

•••

Фундаментальныя даследаванні — тэарэтычныя працы, якія вывучаюць глыбінныя заканамернасці развіцця прыроды, грамадства і мыслення.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вузлавы́

1. Knten ;

вузлава́я ста́нцыя чыг Kntenpunkt m -es, -e;

2. перан (галоўны) wsentlich;

вузлавы́я мо́манты дасле́давання Schwrpunkte der Frschung

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

ко́мпас м спец Kmpass m -es, -e;

гіграскапі́чны ко́мпас Kriselkompass m;

гало́ўны ко́мпас марск Rgelkompass m;

туры́сцкі ко́мпас Mrschkompass m

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)

анты́хрыст

(гр. Antichristos)

1) галоўны праціўнік Хрыста, які павінен з’явіцца перад канцом свету;

2) перан. злы, непачцівы чалавек.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

key2 [ki:] adj. гало́ўны, асно́ўны; ключавы́; ве́льмі ва́жны;

key industries асно́ўныя/вяду́чыя галіны́ прамысло́васці;

key points/questions гало́ўныя пу́нкты/пыта́нні;

key positions ключавы́я пазі́цыі

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)