vor ~ vergéhen* — не ве́даць куды́ дзе́цца ад со́раму
~ ábtun* — забы́цца пра со́рам
2) палавы́я о́рганы, со́рам
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Заве́т ’запавет’. Рус.заве́т, укр.заві́т ’тс’, польск.дыял.zawiat ’заклад’, чэш.závěť, уст.závėt ’запавет’, славац.závet, славен.zavèt, серб.-харв.за́вет, балг.кніжн.завѐт, макед.завет ’тс’. Ст.-слав., ст.-рус.завѣтъ ’умова, клятва, запавет, загад’. Бязафіксны аддзеяслоўны назоўнік агульнаслав. характару ад дзеяслова zavětiti ’накладваць абавязак, абяцаць, загадваць’ < větiti ’ведаць’. Значэнне, а магчыма, і само слова замацаваліся, відаць, пад ст.-слав. уплывам (параўн. польск. семантыку і адсутнасць слова ў серб.-луж.). Словы таго ж кораня веча, савет (гл.). Шанскі, 2, З, 15–16; Фасмер, 1, 305; БЕР, 1, 574; Махэк₂, 687.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зве́дкі ’адведзіны’ (Нас.). Параўн. у Даля свѣдать ’праведаць’, укр.звіди, звідини ’разведка’, польск.zwiady ’адведзіны’, дыял. ’заручыны’, чэш.zvéd(y) ’разведка’, славац.zvedy ’тс’. У бел., рус., польск. значэнне візіту, у той час як іншыя прыклады хутчэй пра атрыманне інфармацыі. Як і адведкі, вячоркі (гл.), утворана ад дзеяслова зведваць з суф. ‑к‑і (параўн. зажынкі, дасеўкі, памінкі, Сцяцко, Афікс. наз., 48). Дзеясловы з ‑ведаць у значэнні ’нанесці візіт’ шырока вядомы ва ўсх.-слав. мовах (рус.проведать, наведать, укр.відвідати, звідати, навідати), таму няма падставы лічыць іх запазычанымі з польск. (гл. адведаць).
Бачыць навылёт (навылет), бачыць наскрозь — вельмі добра ведаць каго-н.
Бачыш ты! (разм.) — пры выказванні здзіўлення.
Свету белага (божага) не бачыць (разм.) — быць вельмі занятым.
|| зак.уба́чыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны (да 2—6 знач.) іпаба́чыць, -чу, -чыш, -чыць; -чаны (да 2, 3, 5 і 6 знач.).
|| наз.ба́чанне, -я, н. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
толк, ‑у, м.
1. Сэнс, значэнне, сутнасць. Але ўсё ж даходзіць толку, пазнае ўсё лепш работу. Неслухмянай той іголкай ён [хлопец] штаны ўжо шые з корту.Дубоўка.// Розум, разважлівасць, кемнасць. Калі ў галаве тваёй толк, Жывецца па густу і толкам.А. Александровіч.
2. Карысць, добры вынік. [Луцко:] — Ведаю, што іду не на лёгкі хлеб. Але паспрабую, можа толк будзе.«Звязда».Маці лічыла, што лепш усё ж пасадзіць .. бульбу, якая вырасце напэўна. А з расады ці будзе яшчэ які толк?Якімовіч.
•••
Без толку — без патрэбы, без карысці, дарма. [Алесь:] — Што ты робіш, Платон! Ты ж і камяні без толку псуеш і збожжа людзям... Хіба ж гэта мука?Ракітны.
Ведаць толкучымгл.ведаць.
Да толку — дарэчы, да месца. [Чалавек:] — Добрая была кабеціна, як у працы, так і на людзях — не пачырванееш, бывала, з-за яе: і слова да толку скажа, і за што возьмецца, тое зробіць.Гурскі.
Збіцца з толкугл. збіцца.
Збіць з толкугл. збіць.
З толкам — з розумам, разумна. [Апейка:] — Адкладваць не трэба, але трэба рабіць з толкам.Мележ.
Няма толкугл. няма.
Узяць (браць) у толкгл. узяць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
search2[sɜ:tʃ]v.(for, after)
1. шука́ць, адшу́кваць;
search after truth імкну́цца да пра́ўды
2. абшу́кваць; рабі́ць ператру́с
3. пі́льна разгля́дваць; вывуча́ць, дасле́даваць;
search one’s heart/consciencefml аналізава́ць свае́ пачу́цці, прыслухо́ўвацца да свайго́ сумле́ння
♦
search me!infml адку́ль мне ве́даць!
search out[ˌsɜ:tʃˈaʊt]phr. v. адшука́ць, знайсці́
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
немата́, ‑ы, ДМ ‑маце, ж.
1. Адсутнасць дару мовы.
2.перан. Нямая цішыня. Амярцвелае поле рассцілалася белым абрусам аднастайнай роўнядзі, а лес цёмна-сіняю сцяною выступаў у нерухлівай постаці і тупой немаце.Колас.Шыба раптам .. неяк трывожна закалацілася і.. як быццам парушыла немату вячэрняга спакою.Васілевіч.Мне ясным сонцам лёс наканаваны — Не ведаць змрочных лёхаў нематы.Барадулін.
3.перан. Бяспраўе, прыгнечанасць. З векавой нематы і адсталасці, Узнімаючы ленінскі сцяг, Мы прыйшлі да заможнае сталасці, Да вялікага сэнсу жыцця.Глебка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уздо́ўж, уздоўжкіIпрысл der Länge nach;
раскало́ць уздо́ўжшто-нуздо́ўжetw. der Länge nach spálten;
уздо́ўж і ўпо́перак kreuz und quer;
ве́дацьшто-нуздо́ўж і ўпо́перакetw. wie séine Wéstentasche kénnen*; etw. in- und áuswendig kénnen*
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Мікуліць ’быць нясмелым, баяцца; баючыся, не ведаць, як паступіць’ (мін., КЭС), укр.микуля́ти ’глядзець, адводзячы вочы, адчуваючы сябе няёмка’, валын.мику́лити ’хітрыць’, ’віляць’, паўд.мику́литися ’мяць’, ’хітрыць’, рус.пск.мику́лить ’пры паляванні прапускаць, не заўважаць, зяваць’, серб.-харв.mikuliti se ’корчыцца, скурчвацца, сціскацца, зморшчвацца’. Генетычна роднасныя з в.-луж.mikać ’маргаць’, mikotać ’варушыць; міргаць’, зах.-мар.mikati se ’спрытна, жвава рухацца’, паўд.-мар. ’мільгаць’, ’вагацца’, серб.-харв.ми̏гољити ’круціцца, ёрзаць’, ’павольна цягнуцца’, изми́гољити се ’вырвацца, выслізнуць’. Усх.-слав. лексемы паходзяць з асновы mik‑(/mig‑), пашыранай дэмінутыўным суфіксам ‑ul‑/‑ol‑. Да міг (гл.). Паводле ЕСУМ (3, 460), ад Микола.