Траці́на ‘трэцяя частка чаго-небудзь’ (ТСБМ, Некр. і Байк., Касп., Шат.; ашм., Стан.), траці́на, трацці́на (треццина) ‘тс’ (Нас.), ‘трэцяя частка надзелу зямлі’ (Нас., Сл. ПЗБ, Ян., Кал.), трайціна́ ‘тс’ (Сцяц. Сл.), трэці́на ‘тс’ (ТС, Лекс. Бел. Палесся), трацы́на ‘тс’ (Сл. ПЗБ), ст.-бел. третина, треттина, третына ‘трэцяя частка чаго-небудзь, у тым ліку зямельнага надзелу’ (ГСБМ). Параўн. укр. трети́на, дыял. трити́на, польск. trzecina, чэш. třecina, славац. trecina, славен. tretjina, серб., харв. трећина, балг. трети́на. Утворана ад трэці (трэйці) пры дапамозе суф. ‑іна са значэннем часткі ад цэлага (Сцяцко, Афікс, наз., 213), аналагічна ў іншых славянскіх мовах.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жалу́дачак ’частка сэрца’ (ТСБМ). З рус. желу́дочек ’тс’, утворанага як памяншальнае ад желудок ’страўнік’ з няпэўнай этымалогіяй. Фасмер, 2, 44.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ні́цікі ’ніты, частка кроснаў, з дапамогай якіх утвараецца зеў у аснове’ (валож., Жыв. сл.). Памянш. да ніт© (гл.), ніты.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кучба́й ’байка’ (Нас., Др.-Падб., Гарэц.). Другая частка складанага слова да байка (гл.), баёвік (гл.). Першая, відаць, да коц (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мачыморда ’горкі п’яніца’ (Бес.). З польск. moczymorda, семантычна тоеснага з іншымі: moczygęba, moczypysk, moczywąs, першая частка якіх з moczyć ’мачыць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Перасце́нак ’перагародка’ (брасл., Сл. ПЗБ). Відаць, з рус. (старааб рад екае?) простенок ’тс’, бо бел. прасценак — ’частка сцяны паміж вокнамі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Плі́сня ’верхняя частка ступні нагі ля пальцаў, корткі’ (Дразд.), плісня ’верх ступні нагі’ (стол., Сл. Брэс.). Да плесна, плюсна (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ма́трыца, -ы, мн. -ы, -рыц, ж. (спец.).
1. Увагнутая частка друкарскай формы, у якой атрымліваюць шрыфты.
Свінцовая м.
Пластмасавая м.
2. У матэматыцы: сістэма якіх-н. элементаў, размешчаных у выглядзе прамавугольнай табліцы.
3. Узор, штамп, форма ў серыйнай вытворчасці аб’ектаў мастацтва і тэхнікі.
|| прым. ма́трычны, -ая, -ае.
М. прэс.
М. цэх.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
дыферэнцыя́л, -а, мн. -ы, -аў, м. (спец.).
1. У матэматыцы: лінейная частка прырашчэння залежнай пераменнай функцыі.
2. Механізм у прыводзе вядучых колаў аўтамабіля, трактара і пад., які дазваляе праваму і леваму колам круціцца з рознай хуткасцю.
Д. з канічнымі зубчастымі коламі.
|| прым. дыферэнцыя́льны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Дыферэнцыяльнае вылічэнне.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
жо́ўты, -ая, -ае.
1. Які мае колер аднаго з сямі асноўных колераў спектра — сярэдняга паміж аранжавым і зялёным; колеру яечнага жаўтка.
Жоўтая фарба.
2. перан. Згодніцкі, прадажны; нізкапробны.
Жоўтая прэса.
3. Як састаўная частка некаторых батанічных, медыцынскіх, мінералагічных назваў.
Жоўтая лілія.
○
Жоўтая ліхаманка — вострая заразная хвароба, якая распаўсюджана ў трапічных краінах.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)