Verbum

жыць, ✂; незак.

1. Быць жывым, існаваць, знаходзіцца ў працэсе жыцця.

   • Доўга ж.
   • Расліны не могуць ж. у цемнаце.
   • Ж. душа ў душу.
   • Ж. як кот з сабакам (не мірыцца).
   • Хто для людзей жыве, той не старэе (з нар.).

2. перан., чым і без дапаўнення. Быць ажыўленым, абуджаным чым-н., поўным руху.

   • Дарога дзень і ноч жыла.

3. Пра думкі, пачуцці: быць.

   • У народзе жыве ўпэўненасць у перамозе справядлівасці.

4. Знаходзіцца, пражываць дзе-н., сярод каго-н.

   • Ж. у Мінску.

5. чым, з чаго і на чым. Падтрымліваць сваё існаванне чым-н., знаходзіцца ў тых або іншых умовах.

   • Ж. сваёй працай.
   • Ж. з агарода.

6. перан., кім-чым. Быць захопленым, занятым кім-, чым-н.

   • Ж. надзеяй.
   • Ж. тэатрам.
   • Ж. дзецьмі.

7. кім і з прысл. Весці які-н. спосаб жыцця.

   • Ж. багата.
   • Ж. весела.
   • Ж. бабылём.

8. Быць у якіх-н. адносінах з кім-н.

   • Ж. дружна з суседзямі.

9. Знаходзіцца ў інтымных адносінах з кім-н. (разм.).

   • Ж. з чужой жонкай.

◊

• Няхай жыве! — пажаданне поспеху, росквіту.

• (Сам) бог жыве (разм.) — пра добрыя ўмовы жыцця, працы.

• Загадаў доўга жыць — памёр.

• Жыць з мазаля (разм.) — жыць сваёй працай.

• Жыць чужым розумам — прытрымлівацца чужой думкі, не маючы сваёй.

• Жыць як набяжыць (прымаўка, разм.) — жыць так, як абставіны дыктуюць.

• У горы жыць ды з перцам есці (прымаўка, іран.) — пра жыццё не па кішэні.

свет, ✂, м.

1. Зямля з усім тым, што на ёй існуе; сусвет (у 2 знач.), а таксама людзі, якія насяляюць зямлю, і ўсё, што акружае чалавека.

   • Падарожжа вакол свету.
   • Пахадзіць па свеце.
   • Ні за што на свеце (ні ў якім выпадку, ніколі).
   • Гэты с. (зямны свет, жыццё як супрацьпастаўленне замагільнаму свету).
   • Той с. (замагільны свет як супрацьпастаўленне зямному свету, жыццю).
   • Няпраўдай с. пройдзеш, ды назад не вернешся (прыказка).
   • Выйсці ў с. (быць апублікаваным).
   • Зжыць са свету (загубіць, знішчыць).
   • З усяго свету (здалёк).
   • Ісці на той с. (паміраць).
   • На чым с. стаіць (вельмі моцна лаяць, крычаць).
   • Пусціць на с. (нарадзіць).
   • С. не бачыў (незвычайна).
   • Такі с. настаў (настала не тое жыццё).
   • С. аб’ехаць (пабыць у розных месцах).

2. Тое, што і сусвет (у 1 знач.).

   • Пакарыцелі свету.

3. які. Чалавечае грамадства, аб’яднанае пэўным грамадскім ладам, культурнымі і сацыяльна-гістарычнымі адзнакамі.

   • Антычны с.
   • Адышоў у нябыт стары с. (перан. змяніўся лад жыцця).

4. чаго або які. Асобная галіна жыцця, з’яў, прадметаў.

   • Жывёльны с.
   • С. гукаў.
   • Духоўны с. народа.

5. чаго або які. Якая-н. сфера, галіна дзейнасці людзей.

   • С. навукі.

6. Кола асоб, якія належаць да прывілеяваных класаў.

   • Вышэйшы с.
   • Арыстакратычны с.

7. Зямное жыццё ў процілегласць незямному.

   • У белы свет як у капейку (разм.) — без мэты, не ведаючы куды (ісці, ехаць і пад.).

аго́нь, ✂, м.

1. Гаручыя святлівыя газы высокай тэмпературы; полымя.

   • Згарэць у агні.
   • Баяцца як агню (вельмі баяцца).
   • Днём з агнём не знойдзеш (нідзе не знойдзеш; разм.).
   • З агню ды ў полымя (з адной непрыемнасці ў другую, яшчэ большую; разм.).
   • Паміж двух агнёў (пра небяспеку з двух бакоў).
   • Прайсці (праз) а., ваду і медныя трубы (шмат зведаць у жыцці; з поспехам пераадолець цяжкасці).
   • У а. і ў ваду пойдзе за каго-н. (гатовы на ўсё дзеля каго-н.).
   • Хлопец —а.! (перан. жвавы, гарачы чалавек).
   • Антонаў а. (гангрэна, заражэнне крыві; уст.).
   • Гарэць (пячы) агнём (вельмі моцна балець).
   • Увесь у агні (у гарачцы).
   • Не жартуй (не гуляй) з агнём (не рабі таго, што можа пацягнуць за сабой непрыемныя вынікі).
   • Агнём і мячом (з бязлітаснай жорсткасцю).
   • Як агню ўхапіўшы (вельмі хутка).

2. Святло ад асвятляльных прыбораў.

   • Запаліць а.
   • Агні горада.

3. Стральба (ружэйная, артылерыйская).

   • Адкрыць а.
   • Шквальны а.
   • Агонь! (каманда страляць).

|| памянш. агеньчык, ✂ і аганёк, ✂.

• Гарыць а.
• На а. зайсці да каго-н. (зайсці выпадкова, мімаходам, убачыўшы ў вокнах святло).
• Працаваць з аганьком (з запалам, з захапленнем, праяўляючы ініцыятыву, выдумку).

|| прым. агнявы, ✂, агнёвы, ✂, агністы, ✂ і вогненны, ✂.

• Агнявая сушка (на агні).
• Агнявы пункт (артылерыйскі, кулямётны).
• Агнявыя сродкі (снарады).
• Агнёвыя прамяні сонца.
• Агністая чырвань на ўсходзе.
• Вогненныя языкі (пра полымя).