ста́рый конь борозды́ не по́ртит стары́ вол баразны́ не псуе́ (не скры́віць); у старо́й пе́чы аго́нь до́бра гары́ць; сі́вы, але́ ма́ю сі́лы;
ста́рого воробья́ на мяки́не не проведёшь старо́га лі́са не ашука́еш; старо́га вераб’я́ на мякі́ну не зло́віш.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
plow
[plaʊ]1.
n.
1) плуг -а́m. (для ара́ньня)
2) машы́на, плуг для адкіда́ньня сьне́гу
2.
v.
1) ара́ць (гле́бу, по́ле)
2) прабіва́ць, праклада́ць (даро́гу)
3) выво́рваць
to plough up old roots — выво́рваць старо́е карэ́ньне
4) баразьні́ць (по́ле і пра маршчы́ны тва́ру)
5) расьсяка́ць (хва́лі)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
Сухажы́лле ’злучэнне мышцаў з касцямі’ (ТСБМ, Некр. і Байк.), сухажы́льля ’тс’ (Ласт.). Да сухі і жыла (гл.), параўн. польск.sucha żyła, староеsuchożyła ’нерв’, ’сухажылле’, в.-луж.sucha żił(k)a ’сухажылле’, у якасці анатамічнага тэрміна, магчыма, запазычана з рус.сухожи́лие ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тлума́1 ’клопат’ (чэрв., Сл. ПЗБ). Вытворнае ад тлуміць ’турбаваць’, гл.
Тлума́2 ’густыя зарасці ў лесе’ (чач., Мат. Гом.). Магчыма, старое запазычанне, параўн. ст.-польск.tłum ’стос дроў; купа дрэў’ (XV ст.), што да tłumić ’сціскаць, прыгнятаць’ (Борысь, 635), гл. тлуміць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Судзьба́ ’доля, лёс’ (Бяльк., Сл. ПЗБ, ТС): sudźba bóża ’прадвызначэнне’ (Федар. 4), судзьба́ — працэсуальны назоўнік ад дзеяслова судзіць (слуц., Жыв. НС), ст.-бел.судба ’тс’: судбы судеи (Альтбаўэр). Параўн. староеўкр.судьба́ ’доля’, рус.судьба́ ’лёс’, чэш.sudba ’прадвызначэнне, доля’, славен.sódba ’прысуд; меркаванне, думка’, старое ’лёс’, серб.-харв.судба ’тс’, балг.съдба́ ’тс’, макед.судба ’доля, лёс’, ст.-слав.сѫдьба ’прысуд; права, закон; рашэнне, пастанова’. Прасл.*sǫdьba — абстрактны назоўнік ад *sǫditi, гл. судзіць (Шустар-Шэўц, 1376; Скок, 3, 356; Бязлай, 3, 283). Існуе меркаванне, што гэта самастойныя ўтварэнні ў асобных славянскіх мовах, а значэнне ’лёс’ распаўсюдзілася пад уплывам рускай мовы. параўн. Махэк₂, 568; Русек, Этимология–2000–2002, 50.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ге́ній ’геній’ (БРС). Рус.ге́ний, укр.ге́ній. Бел. і укр., магчыма, непасрэдна з рус.Рус. (старое) гениус, гений з лац.genius або з ням.Genius (< лац.); форма гениуш — з польск.geniusz (< лац.). Гл. Фасмер, 1, 402; Шанскі, 1, Г, 52 (з удакладненнем паходжання форм).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стары́к1 ‘старыца’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС, Мат. Гом.). Да стары (гл.), тут ‘былое, старое рэчышча’; відаць, вынік семантычнага згортвання выразу *стары́ рукаў (ракі).
Стары́к2 ‘месяц на сходзе’ (Сл. ПЗБ, ТС, Сл. Брэс., Ян., Мат. Гом., Шатал.). Да стары (гл.), параўн. ве́тах ‘тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тарта́к ’лесапільны завод’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Вруб.), ’лесапілка’ (Жд. 2; пруж., Ск. нар. мовы), терта́к ’тс’ (Вруб.). З польск.tartak ’лесапільны завод’ ад дзеепрыметніка tarty ’цёрты’ < trzeć ’церці’ (гл. церці), старое значэнне ’пілаваць’ (Борысь, 628; Трубачоў, Ремесл. терм., 377), параўн. тарчыца ’дошка’, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Pejor avis aetas
Дрэнная птушка ‒ узрост.
Плохая птица ‒ возраст.
бел. Старасць не радасць, косці не гнуцца. І сабака на старасці не брэша. Як малое падае, то анёл з пярынкаю, а як старое, то чорт з бараною.
рус. Старой бабе и на печи ухабы. Старость не радость, не красные дни. Старость не радость, а смерть не корысть. Старость с добром не приходит. Старость придёт ‒ веселье на ум не пойдёт.
фр. Vieillesse, tristesse (Старость, печаль). Tout sourit à la jeunesse tout s’assombrit à la vieillesse (Всё улыбается в молодости, и всё печалится в старости). La vieillesse est un pesant fardeau (Старость ‒ тяжёлая ноша).
англ. Time hands heavy on one’s hangs (Время оттягивает руки).
нем. Alter ist ein schweres Malter (Возраст ‒ тяжёлый мальтер*). Das Alter ist eine schwere Last (Возраст ‒ трудная ноша).
* Malter ‒ плата за памол.
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Бу́йвал ’буйвал’ (БРС. Бяльк.), таксама ’непакладзены бык’ (ДАБМ, 883). Рус.бу́йвол, укр.бу́йвіл. Старое запазычанне (параўн. ст.-рус.быволъ і г. д.) з лац.*būvalus з ад’ідэацыяй да *bujь дзікі’ і *vоlъ. Гл. Фасмер, 1, 234. Бу́йвал азначае і ’птушка бугай’ (Інстр. II), параўн. буга́й2.