Ро́гель ’пояс, які злучае дзве кроквы паміж сабой’ (кам., Нар. сл.). З польск., параўн. вялікапольск. rygle ’тс’, якое з ням. Riegel з тым жа значэннем (Басара, Terminol., 2, 51); ‑о‑ ў першым складзе пад уплывам рог, рогі ’перасячэнне схілаў страхі’ (ц.-палес., усх.-палес., Нар. сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зо́на
(лац. zona, ад гр. zone — пояс)
прастора, раён, тэрыторыя паміж якімі-н. межамі, што характарызуецца якімі-н. агульнымі прыметамі (напр. арктычная з., лясная з., бяз’ядзерная з.).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
пазасо́ўваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
1. Засунуць, усунуць куды‑н. усё. многае. Пазасоўваць за пояс сякеры. □ Зянькевіч спрытна пазасоўваў газеты пад салдацкую кашулю. П. Ткачоў. // Разм. Зачыніць унутр чаго‑н. усё, многае. Пазасоўваць шуфляды ў стол.
2. Разм. Зачыніць на засаўку ўсё, многае. Пазасоўваць дзверы.
3. Разм. Падзець невядома куды ўсё, многае.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
распераза́ць, ‑перажу, ‑пяражаш, ‑пяража; заг. расперажы; зак., каго-што.
Зняць, развязаць тое, чым быў падперазаны (пояс, папругу, рэмень і пад.). Маці, не разабраўшыся, расперазала фартух і адлупцавала Грышу паскамі. Пальчэўскі. [Турок] расперазаў сваю трафейную дзягу. Быкаў. // Вызваліць ад падпяразкі. [Дзед] сеў, расперазаў кажух і, ужо крыху асмялеўшы, пачаў распытваць, як я тут жыву. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
таз 1, ‑а, м.
Шырокая і неглыбокая круглая металічная або пластмасавая пасудзіна. Маці вынесла ў тазе на балкон сала, масла і прыкрыла газетай. Даніленка.
таз 2, ‑а, м.
Частка шкілета чалавека і жывёлін — касцявы пояс, які апіраецца на ніжнія (у жывёлін — на заднія) канечнасці і з’яўляецца апорай для пазваночніка.
таз 3,
гл. тазы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Га́шнік ’верхняя частка, пояс у штанах’ (Касп.). Рус. га́шник, укр. гачни́к. Вытворнае ад усх.-слав. *gači ’штаны’. Трубачоў (Эт. сл., 6, 108) прыводзіць аналагічныя словы і для іншых слав. моў і лічыць, што было прасл. *gatjьnikъ: < *gatjьnъ (прыметнік ад *gatji ’штаны’) + суф. ‑ikъ. Няпэўна. Такія ўтварэнні маглі быць самастойнымі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дуга́ ’дуга’, Рус. дуга́, укр. дуга́, польск. dęga, чэш. duha, серб.-харв. ду́га, ду̏га, ст.-слав. дѫга. Прасл. *dǫga; вытворнае ад дзеяслова *dęgti; параўн. *dęga, *dęgъ ’рэмень, пояс’ (славен. déga і г. д.). Гл. Трубачоў, Эт. сл., 5, 98–99, 24–26; Фасмер, 1, 549, 561. Гл. дзяга.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пляж ’бераг мора, возера, ракі, на якім загараюць і адпачываюць у час купальнага сезону’ (ТСБМ; ваўк., Сцяшк. МГ). Праз рус. мову з франц. plage ’тс’, ’узмор’е’, якое, як і італ. piaggia ’узбярэжжа’, узыходзяць да італ.-лац. plagia < лац. plaga ’вобласць, пояс, зона’ (Фасмер, 3, 291; Банькоўскі, 2, 600).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
pas
I м.
1. пояс; рэмень;
pas ratunkowy — ратавальны пояс;
pas bezpieczeństwa — рэмень бяспекі;
2. рэмень; прывод; пас;
pas transmisyjny — прывадны пас;
3. геагр. зона, паласа; пояс;
pas nadbrzeżny — прыбярэжная паласа;
pas umiarkowany — сярэдняя зона;
4. талія; пояс;
rozebrać się do ~a — распрануцца да пояса;
cienka w ~ie — тонкая ў таліі;
5. паласа; палоса; палоска, пас;
suknia w ~y — сукенка у палоску;
włożyć ręce za pas — сядзець склаўшы рукі;
zima za ~em — зіма каля варотаў;
drzeć ~y — дзерці шкуру;
zaciskać ~a — зацягваць рэмень
II м. карц.
пас
III н.
[pa] па;
baletowe pas — балетнае па
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
ша́левы, ‑ая, ‑ае.
Які мае адносіны да шаля; які прызначаны для шаля. Шалевы ўзор. □ Жаба перабіраў тоўстымі пальцамі вясёлкавы шалевы пояс, які ляжаў у яго не на жываце, а пад грудзьмі. Караткевіч. // Які з’яўляецца шалем. Шалевая хустка.
•••
Шалевы каўнер — адкладны ляжачы акруглай формы каўнер, які спускаецца на грудзі і складае адно цэлае з бартамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)