сняда́нне, ‑я, н.
Разм. Снеданне. Пасля снядання гаспадар і аграном выйшлі на двор. Бядуля. Сняданне з’елі з ёю [мілаю] удваёчку, — Каб сыта — трудна пахваліцца. Купала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
службо́ва, прысл.
Па службе. Вялы, сыта-блішчасты бегемот агромністай загадкаю ляжыць у басейне, службова ці для пацехі гледачу выставіўшы з вады маленькія, як адмарожаныя, вушы. Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Морс ’ягадны або фруктовы напітак’ (ТСБМ). Ст.-рус. морсъ ’тс’, ’пладовы сок’ (XVI ст.). Найбольш верагодна збліжаць з рум. múrsă, mórsa ’сыта’, ’сок, вадкасць’, ’морс’, якія з лац. mulsa ’сыта, напітак з мёду’ (Цікцін, 2, 1023; Фасмер, 2, 658).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ко́лева ’мядовая сыта і пакрышаныя туды абаранкі або булка’ (Кос.). Магчыма, праз значэнне ’дробнае зерне’, да каліва (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Насы́ціць 1 ’накарміць, задаволіць ежай’ (Нас.). Да сы́ты (гл.).
Насы́ціць 2: насыціць сыты́ ’падсаладзіць мёдам ваду’ (Ян.). Да сыта́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лу́снуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
1. Аднакр. да лускаць (у 1 знач.). Вахроў скрыгануў зубамі, нібы луснуў арэх, і пайшоў. Алешка.
2. (1 і 2 ас. не ужыв.). Разм. Трэснуць, лопнуць. Бутэлька луснула. □ І слівы сыта луснулі ў баках, Аб’еўшыся і сонцам, і зямлёю. Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
pitny
pitn|y
пітны;
~a woda — пітная вада;
miód ~y — а) сыта;
медавуха
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Anima sator calcat favum
Сытая душа топча мёд.
Сытая душа топчет мёд.
бел. Са скуры лупіцца і смаку не чуе. Наеўся, напіўся і царам зрабіўся.
рус. Сытой мышке и сало не вкусно. Жирный кот на мышей не охотится. Мышь сыта ‒ мука горька. Сыт поросёнок ка шу не ест. Сыта душа не берёт барыша.
фр. A ventre plein toute viande est amère (На полный/набитый живот любое мясо горькое).
англ. He that is warm thinks all so (Кто в тепле ‒ думает, что и всем тепло).
нем. Wenn die Maus satt ist, schmeckt das Mehl bitter (Когда мышь сыта, тогда и мука горька).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
лы́паць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм. То адкрываць, то закрываць вочы; маргаць. Генерал толькі што паабедаў, вочкі яго лыпалі сонна і сыта. Мележ.
•••
Лыпаць вачамі — а) бяссэнсава маргаць ад разгубленасць збянтэжанасці, здзіўлення, страху. Нейкі час .. [Ладуцька] разгублена лыпаў вачыма, а потым упарта закруціў галавой. Кулакоўскі; б) маўчаць, не ведаючы, што сказаць. [Алаіза:] — Часам звычайны рабочы што спытае, а ты стаіш і лыпаеш вачыма, не ведаеш, што адказаць. А спытае, здаецца, і вельмі простае. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Кана́ ’памінальная сыта (хлеб у салодкай вадзе)’ (Вешт., ТС), ’куцця на дзяды’ (калінк., Мат. Гом.), каны ’капцы, смерць’ (капыл., Жыв. сл.), каны адступны ’апошнія вянкі зруба над бэлькамі’ (віц., КЛАБНГ, п. 17). Беларускае. Утворана пры дапамозе суф. ‑а ад прасл. копъ ’канец, мяжа’, якое з прасл. tęti (SP, 2, 195–196; Трубачоў, Эт. сл., 4, 109 і 10, 195–196). У гаворках атаясамліваецца з пазней тым канон, канун (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)