Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
сука́ць
дзеяслоў, пераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
сука́ю
сучу́ |
сука́ем
су́чам |
| 2-я ас. |
сука́еш
су́чаш |
сука́еце
су́чаце |
| 3-я ас. |
сука́е
су́ча |
сука́юць
су́чуць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
сука́ў |
сука́лі |
| ж. |
сука́ла |
| н. |
сука́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
сука́й
сучы́ |
сука́йце
сучы́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
сука́ючы |
Крыніцы:
dzsl2007,
krapivabr2012,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
тарала́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Абл. Утвараць шум пры дапамозе сукала і пад. Бабы датыкаюць апошнія кросны, набіліцы стукаюць — чутно на вуліцы, як таралакаюць сукалы. Каваль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ку́жаль, ‑ю, м.
1. Валакно ачэсанага лёну. Сядзелі за прасніцамі жанкі, прадучы кужаль і кудзелю. Васілевіч. // Ніткі з такога валакна. Кужаль Маланка снавала, Цэўкі сукала і ткала. Купала.
2. Палатно з такіх нітак. Кужаль і шоўк вытыкаюць варштаты Для прыгажэйшых у свеце ўбораў. Танк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сука́дла ’сукала’ (Сцяшк., Сцяц. Сл., Скарбы; віл., навагр., шчуч., Сл. ПЗБ; ЛА, 4), сука́дло ’тс’ (гарад., Сл. ПЗБ; Тарн., Бес.). З польск. sukadło ’тс’, на што ўказвае суф. ‑dło.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
цэ́ўка, ‑і, ДМ цэўцы; Р мн. цэвак; ж.
1. Спец. Дэталь перадатачнага механізма цыліндрычнай формы.
2. Прыстасаванне ў выглядзе трубкі, на якое навіваюцца ніткі і якое ўстаўляецца ў чаўнок пры тканні. Кужаль Маланка снавала, Цэўкі сукала і ткала. Купала. А потым.. [Фядора] сама памагла Анюце сукаць цэўкі. Васілевіч.
3. Косць у назе птушкі, якая знаходзіцца паміж галёнкай і пальцамі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Су́калень ’птушка вераценік’ (Інстр. 2, Ласт.). Да сукаць, сукала, гл. матывацыйную сувязь іншай назвы з верацяно. Хутчэй за ўсё, гукапераймальнай мутацыйнага паходжання (перадае скрып матавіла). Неверагодна збліжэнне з кал у Фасмера (3, 798). Гл. Антропаў, Назв. птиц, 368.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тарала́каць ’утвараць шум пры дапамозе сукала і пад.’ (ТСБМ), тарала́ць ’тарахцець’ (Касп.), сюды ж тарала́ ’зневажальнае слова на чалавека, які моцна крычыць і лаецца без патрэбы’ (Варл.). Гукапераймальнае ўтварэнне, параўн. укр. (выклічнік) тарала́й, гл. ЕСУМ, 5, 518; чэш. trala, tralala — выклічнік, што перадае радасць, весялосць, гл. Махэк₂, 649.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сука́ч 1 ’сукала’ (Сл. Брэс., Тарн.; кам., пруж., ЛА, 4), ’стрыжань, на які надзяваюць цэўку’ (Мат. Гом.). Да сукаць (гл.).
Сука́ч 2 ’завучаная, зблытаная нітка’ (беласт., Сл. ПЗБ), ’сукаратка’ (в.-дзв., Шатал.), сукачы́, сукачэ́ ’скручаныя пасмы конскай грывы’ (ваўк., Сл. ПЗБ), ’бруд на целе’ (маст., Сл. ПЗБ). Да сукаць (гл.). Да апошняга значэння параўн. рус. наўг. сука́рка ’бруд на целе, які “скачваецца”, калі пацерці скуру’, гл. сукарак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сучы́ць ’сукаць, скручваць у дзве столкі’ (Бяльк., Др.-Падб., Сл. ПЗБ; докш., Янк. Мат.; мёрск., Ск. нар. мовы; ГЧ, Сцяшк. Сл.), ’навіваць ніткі на цэўку пры дапамозе сукала’ (Сл. ПЗБ, ТС; докш., Янк. Мат.), ’круціць (калаўрот)’ (Сл. ПЗБ), сюды ж су́чыцца ’бурліць (пра ваду)’ (віц., бялын., ЛА, 2). Параўн. укр. дыял. сучи́ти ’сукаць’, рус. сучи́ть ’тс’, польск. дыял. suczyć, sucyć ’падыходзіць, прылягаць’, в.-луж. sučić ’сукаць, звязваць, круціць’, балг. су́ча ’сукаць, намотваць’, дыял. су́чем ’раскатваць цеста’, ’сукаць ніткі’, макед. суче ’сукаць, скручваць, закручваць’, ’раскатваць цеста’. Прасл. *sučiti, звязана з чаргаваннем асновы з *sъkati, *sukati, гл. сукаць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)