A cane non magno saepe ingens aper tenetur

Маленькі сабачка часта стрымлівае вялізнага дзіка.

Маленькая собачка часто сдерживает большого кабана.

бел. Конік маленькі, ды даражэнькі. Малая прачка часам многа зробіць. Малы жук, ды вялікі гук. Малы залатнік, ды дарагі.

рус. Муравей невелик, а горы копает. Мала блошка, да и царю спуску не даёт. Мал золотник, да дорог. Невеличка мышка, да зубок востёр. Невеличка птичка, да коготок востёр.

фр. Petit mais brave (Мал, да удал). Petit chien belle queue (У маленькой собачки красивый/прекрасный хвост).

англ. Little strokes fell great oaks (Мелкие удары валят огромные дубы).

нем. Klein, aber fein (Маленький, да удаленький). Kleine Fliegen stechen große Leute (Маленькие мухи, но и большого человека кусают). Kurzer Flachs gibt auch langen Faden (Короток лён, а даёт длинные волокна).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

Sero venientibus ossa

Хто позна прыходзіць, таму косці.

Поздно приходящим ‒ кости.

бел. Хто позна прыязджае, той косці абгрызае. Апошняму госцю лыжка ў качарэжніку. Хто позна ходзіць, сам сабе шкодзіць.

рус. Кто поздно приходит, тот ничего не находит. Кто поздно пришёл, тому обглоданный мосол. Позднему гостю ‒ кости. Поздний гость гложет кость. Кто опоздает, тот воду хлебает. Кто зевает, тот воду хлебает. Щипать соловью калину, пропусти малину.

фр. Aux absents les os (Отсутствующим ‒ кости).

англ. First come, best served (Первый пришёл ‒ лучше обслужат). The early bird gets the late one’s breakfast (Ранняя птичка съедает и завтрак поздней).

нем. Wer zuletzt kommt, sitzt hinter der Tür (Кто приходит последним, тот сидит за дверью). Wer nicht kommt zur rechten Zeit, der soll haben, was übrigbleibt (Кто не приходит вовремя, должен иметь то, что остаётся).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

заляце́ць сов.

1. (летя, оказаться высоко или далеко) залете́ть, улете́ть;

самалёт ~це́ў за паля́рны круг — самолёт залете́л за поля́рный круг;

2. (во время перелёта остановиться где-л.) залете́ть;

е́лі забра́ць по́шту — залете́ли забра́ть по́чту;

3. (летя, влететь куда-л.) залете́ть; (о птицах — ещё) запорхну́ть;

у се́нцы ~це́ла пту́шка — в се́ни залете́ла (запорхну́ла) пти́чка

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Qui bona sectatur, prima bene surgit in hora

Хто імкнецца да багацця, устае да світання.

Кто стремится к богатству, встаёт чуть свет/рано.

бел. Рана ўстанеш ‒ многа зробіш. Хто да сонца ўстае, таму Бог дае. Хто рана ўстае, у таго хлеба стае.

рус. Утренний час дарит золотом нас. Кто рано встаёт, тому Бог даёт. Наживать, так раньше вставать. Зарю проспать ‒ рубля не достать. Кто рано ложится и рано встаёт, здоровье, богатство и ум наживёт. Кто рано встаёт, тот вдвое живёт. Заря деньгу даёт/куёт. Ранняя птичка носок прочищает, а поздняя глазки продирает.

фр. Qui se lève le matin Dieu prête la main (Кто поднимается утром, тому Бог протягивает руку).

англ. He that will thrive, must rise at five (Кто хочет успеха, должен вставать в пять).

нем. Früh zu Bett, früh wieder auf, macht gesund und reich im Kauf (Рано ко сну/в кровать, снова рано встать ‒ становишься здоровым и богатым).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

узляце́ць сов.

1. в разн. знач. взлете́ть; взви́ться; (о птицах — ещё) вспорхну́ть;

самалёт узляце́ў — самолёт взлете́л;

мяч узляце́ў вышэ́й перакла́дзіны — мяч взлете́л вы́ше перекла́дины;

з травы́ ўзляце́ла мале́нькая пту́шка — из травы́ вспорхну́ла ма́ленькая пти́чка;

верабе́й ~це́ў на страху́ — воробе́й взлете́л на кры́шу;

2. разг. взлете́ть, взбежа́ть;

у. на другі́ паве́рх — взлете́ть (взбежа́ть) на второ́й эта́ж;

у. у паве́тра — взлете́ть на (в) во́здух

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пту́шка ж.

1. прям., перен. пти́ца;

драпе́жныя ~кі — хи́щные пти́цы;

сво́йскія ~кі — дома́шние пти́цы;

вадзяна́я п. — водяна́я пти́ца;

пералётная п. — перелётная пти́ца;

пе́ўчая п. — пе́вчая пти́ца;

што ён за п.? — что он за пти́ца?;

невялі́кая п. — невели́ка пти́ца;

2. (пометка) пти́чка, га́лочка;

стрэ́ляная п. — стре́ляная пти́ца;

во́льная п. — во́льная пти́ца;

п. высо́кага палёту — пти́ца высо́кого полёта;

ра́нняя п. — ра́нняя пти́ца;

як п. нябе́сная — как пти́ца небе́сная

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Кажа́н1 ’лятучая мыш, Vespenugo noctula’ (БРС, ТСБМ, Бяльк., Гарэц., Грыг., Касп.; навагр., КЭС; Нас., Сержп. Прымхі, Сцяшк., Бел., Федар. Рук., Шат., Шэйн, Яруш.), кажанюк (Сцяшк.), кажністы (Радч.). Укр. кожан, кажан. Рус. кожан (арх., паводле Даля, зах. і паўдн.), алан. кожаник, арл. кожанчик ’тс’. Усх.-слав. кожан ’лятучая мыш’ < кожа < kozja. Параўн. яшчэ рус. кожаная птичка, кожаный нетопырь. Укр. форма (з ‑а‑) — вынік пранікнення ў літар. мову слова з акаючых гаворак (з поўначы) або фанетычным шляхам (асіміляцыя), магчыма, таксама ў гаворках. Булахоўскі (Вибрані праці, 2, 162) лічыць, што кажан, калач, хазяін і інш., магчыма, з’яўляюцца беларусізмамі. Аналагічная думка аб уплыве беларускіх або рускіх дыялектаў (разглядаецца шэраг слоў), там жа, с. 239.

Кажа́н2 ’спрытны чалавек’ (Маж. Маг.). Рэгіянальны перанос ад кажан1. Матывацыя ’хударлявы, спрытны’, параўн. з некалькі іншым значэннем рус. дыня. кожанка ’аб сухарлявай жанчыне’.

Кажа́н3 ’чалавек малога росту; дзіця, якое дрэнна расце’ (Чач.), кажанё ’занядбаная маладая жывёліна, звычайна парася’ (КЭС, лаг.), кажанчык ’запаршывелае, закажанелае парася’ (Бяльк.). Рус. смал. кожан ’высахлы грыб’, апог., пск. кожанка ’аб худым кані’; з іншай структурай — ярасл. кожевина ’тс’. Апошняе слова дазваляе меркаваць аб паходжанні разглядаемых лексем ад прыметнікавай асновы кожан‑ (параўн. рус. дыял. кожевый ’скураны’), нягледзячы на тое што перанос ад кажан1 (і суфіксальныя вытворныя ад гэтай формы) уяўляецца верагодным (параўн. у Насовіча кожановатый «старообразный, как бы имеющий шероховатость кожи летучей мыши»). Магчыма, чэрв. кажанець ’пакрывацца брудам, апускацца з віду’ (Шат.), тое ж кожаныць у Насовіча з’яўляюцца дзеясловамі ад кажан1 (параўн. кажанаты ’худы, які спыніўся ў росце’. Касп. — «парасяты кажанатыі») ’аслабелая жывёліна’ (КЭС, лаг.), а семантыка кажан3 і пад. лексем абумоўлена дзеяслоўнай семантыкай. Што датычыць храналогіі, то лінгвагеаграфія бел. і рус. слоў сведчыць аб уласна беларускай інавацыі.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)