ко́рба

(польск. korba, ад ням. Kurbe)

ручка ў выглядзе загнутага прута, пры дапамозе якой прыводзіцца ў рух які-н. механізм; крывашып.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

крук, -а́, мн. -і́, -о́ў, м.

1. Металічны ці драўляны стрыжань з загнутым тупым канцом.

Павесіць паліто на к.

2. Кароткі металічны прут, загнуты на адным канцы і прымацаваны другім канцом да каната, вяроўкі і пад. для падчэплівання і перамяшчэння грузаў.

К. пад’ёмнага крана.

3. Зашчэпка на дзвярах у форме загнутага на канцы металічнага прута, які накідваецца на прабой.

Узяць дзверы на к.

4. Лішняя адлегласць пры хадзьбе кружным шляхам.

◊

Крукам галавы (носа) не дастаць (разм., неадабр.) — пра вельмі ганарыстага чалавека.

Сагнуць у крук каго (разм.) — прымусіць падпарадкавацца.

Сядзець крукам (разм.) — вельмі старанна рабіць што-н. (звычайна седзячы).

|| прым. крукавы́, -а́я, -о́е (спец.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

марыяне́тка

(фр. marionnette)

1) тэатральная лялька, якая прыводзіцца ў рух пры дапамозе нітак або металічнага прута;

2) перан. чалавек, палітычны дзеяч, які слепа дзейнічае па ўказцы іншых, з’яўляецца паслухмянай прыладай у чужых руках.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

хлыст​I м.

1. (прут) дубе́ц, -бца́ м., прут, род. пру́та м.;

2. (плётка) плётка, -кі ж.;

3. спец. (ствол срубленного дерева) хлыст, род. хлыста́ м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

марыяне́тка

(фр. marionnette)

1) тэатральная лялька, якая прыводзіцца ў рух пры дапамозе нітак або металічнага прута;

2) перан. чалавек, палітычны дзеяч, які слепа дзейнічае па ўказцы іншых, з’яўляецца паслухмянай прыладай у чужых руках.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

шта́нга

(ням. Stange)

1) металічны прут як састаўная частка многіх інструментаў, механізмаў (напр. адбойная ш., буравая ш.);

2) бакавая стойка (часам і верхняя перакладзіна) футбольных і хакейных варот;

3) спартыўны снарад у выглядзе металічнага прута з дыскамі на абодвух канцах для заняткаў цяжкай атлетыкай.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

шта́нга

(ням. Stange)

1) металічны прут як састаўная частка многіх інструментаў, механізмаў (напр. буравая ш.);

2) бакавая стойка (часам і верхняя перакладзіна) футбольных і хакейных варот;

3) спартыўны снарад у выглядзе металічнага прута з дыскамі на абодвух канцах для заняткаў цяжкай атлетыкай.

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

сте́ржень м.

1. техн. стры́жань, -жня м., шпень, род. шпяня́ м.; прут, род. пру́та м.;

металли́ческий сте́ржень металі́чны стры́жань (прут, шпень);

поршнево́й сте́ржень по́ршневы шпень (прут);

2. (нарыва) разг. стры́жань, -жня м.;

сте́ржень чи́рья стры́жань ску́лы;

3. перен. (основа) асно́ва, -вы ж.; стры́жань, -жня м.;

сте́ржень всей рабо́ты асно́ва ўсёй рабо́ты.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

крук, ‑а, м.

1. Род вялікага цвіка, драўлянага ці металічнага, з загнутым тупым канцом. Убіць крук у сцяну. Зняць з крука шапку. □ Бацька павесіў на крук дубальтоўку і, пакульгваючы, падышоў да вешалкі. Чарнышэвіч. Рыгор моўчкі здзеў гарнітур і далікатна павесіў яго на сцяне, на драўляным круку. Гартны. // звычайна мн. (крукі́, ‑оў). Цвікі падобнай формы, якія ўбіваюць у вушак для навешвання дзвярэй, варот. Хаты стаялі з павыбі[ван]ымі вокнамі і знятымі з крукоў .. дзвярамі. Чорны.

2. Прыстасаванне для падчэплівання і перамяшчэння грузаў: кароткі металічны прут, загнуты на адным канцы і прымацаваны другім канцом да каната, вяроўкі і пад. А яны — Ліда Палігоша, Надзя Ханкевіч і Зіна Кулянок — падчапілі ўжо форму да крука аўтакрана. «Маладосць».

3. Дзвярная зашчапка ў форме загнутага на канцы металічнага прута, які накідваецца на прабой. Банадысь рвануў дзверы, зачыніў пуню і ўзяў дзверы на крук. Чорны. У калідоры пачуліся крокі, і .. [Павел] адшчапіў крук. Чарнышэвіч.

4. Металічнае вастрыё з загнутым канцом, асаджанае на шост, палку, якое служыць для падчэплівання, перацягвання чаго‑н. Міша дапамагаў хлопцам расцягваць крукамі палаючыя асмалкі сцен. Арочка. // Двухзубыя вілы з загнутымі пад прамым вуглом канцамі для скопвання гною з воза. Скідаць гной крукам. // Разм. Завостраная палка з суком для выскубвання сена, саломы са стога.

5. Лішняя адлегласць пры хадзьбе кружным шляхам. І часта ў добрую пагоду Ідзе Міхал дамоў з абходу, І хоць чуваць, што ныюць ногі, Але зварочвае з дарогі І робіць крук, бо як стрымацца, Каб не зайсці палюбавацца І ярыною і жытамі? Колас.

•••

Гнуцца крукам; гнуцца ў крук гл. гнуцца.

Гнуць у крук (безас.) гл. гнуць.

Крукам галавы (носа) не дастаць гл. дастаць.

Сядзець крукам гл. сядзець.

Крукам стаяць (вісець) над кім-чым гл. стаяць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)