фідэі́зм, ‑у, м.

Ідэалістычны напрамак у буржуазнай філасофіі, які адмаўляе навуковае пазнанне свету і замяняе яго рэлігійнай верай.

[Ад лац. fides — вера.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ірацыяналі́зм, ‑у, м.

Напрамак у ідэалістычнай філасофіі, які прызнае рэчаіснасць ірацыянальнай і адмаўляе навуковае пазнанне прыроды і грамадскага жыцця.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

poznanie

poznani|e

н.

1. пазнанне; вывучэнне; знаёмства;

nie do ~a — непазнавальны;

2. філ. пазнанне

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

інтуітыві́зм, ‑у, м.

Рэакцыйны суб’ектыўна-ідэалістычны напрамак у буржуазнай філасофіі эпохі імперыялізму, які імкнецца прынізіць навуковае, лагічнае пазнанне, супроцьстаўляючы яму інтуіцыю (у 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Erkénnung

f -

1) апазна́нне, пазна́нне

2) адро́зніванне, распазнава́нне; мед. дыягнасці́раванне

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

самапазна́нне, ‑я, н.

Пазнанне чалавекам, класам, грамадствам самога сябе, сваёй унутранай, гістарычнай сутнасці. Самапазнанне рабочага класа неразрыўна звязалі з поўнай выразнасцю .. ўяўленняў аб узаемаадносінах усіх класаў сучаснага грамадства. Ленін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

гнастыцы́зм, ‑у, м.

Рэлігійна-філасофская плынь ранняга хрысціянства, у аснове якой ляжала містычнае вучэнне пра «гносіс» як асаблівае пазнанне, быццам бы здольнае раскрыць таямніцы жыцця і шляхі да выратавання душы.

[Ад грэч. gnostikos — які пазнае́.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фенаменалі́зм, ‑у, м.

Суб’ектыўна-ідэалістычнае вучэнне, якое сцвярджае, што пазнанне мае справу не з аб’ектамі матэрыяльнага свету, якія існуюць незалежна ад свядомасці, а толькі з сукупнасцю элементарных пачуццёвых кампанентаў (адчувальных даных, феноменаў).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Матэма́тыка ’навука аб колькасных суадносінах і прасторавых формах навакольнага свету’ (ТСБМ), ст.-бел. математикъ, математыкъ (XVI ст.). Са ст.-польск. matematyka (matematyk), якое з с.-лац. matematika (ars) < ст.-грэч. μαθηματική (τέχνη) ’мастацтва пазнання навукі’ < μάθημα ’веды, навука, пазнанне’ < μανθάνω ’вучу, вывучаю’ (Голуб-Ліер, 305). Крукоўскі (Уплыў, 89) памылкова выводзіць бел. лексему з рускай.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

-гнозія

(гр. gnosis = пазнанне, веды)

другая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае паняццям «веды», «веданне».

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)