не́мач, -ы, ж. (разм.).
1. Недамаганне, слабасць, хвароба.
Забывацца на сваю н.
2. Гора, няшчасце.
◊
Каб на яго (яе, іх, цябе, вас) немач; няхай яго (яе, іх, цябе, вас) немач (разм., груб.) — праклён са знач. «чорт яго (яе, іх, цябе, вас) бяры».
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
напатка́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак., каго-што.
1. Ідучы або едучы, сустрэць каго-н., натрапіць на каго-, што-н.
Н. воўка.
2. перан. Здарыцца, спасцігнуць (пра бяду, няшчасце і пад.).
Пад старасць яго напаткала гора.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
зры́нуцца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; зак.
Нечакана, з шумам упасці, зваліцца. Адплыў [Стась] далёка-далёка ад вогненнага берага, і там на яго зрынулася вялізная, з дом, хваля. Сабаленка. // перан. Зваліцца, абрушыцца на каго‑н. (пра гора, няшчасце). Гора зрынулася на чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
супо́льна, прысл.
Сумесна, разам. Гора кідае .. [чалавека] на пошукі таварышаў, гараваць супольна лягчэй. Мікуліч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
го́ркі, -ая, -ае.
1. Які мае своеасаблівы едкі смак.
Г. палын.
Горкае лякарства.
2. перан. Поўны гора, цяжкі, гаротны.
Горкае жыццё.
Пераканацца на горкім вопыце.
Горкая праўда.
Горкія слёзы.
◊
Горкае дзіця (разм.) — наіўны, нявопытны малады чалавек.
Горкі п’яніца (разм., неадабр.) — алкаголік.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Аго́раны ’з цяжкасцю набыты’ (БРС), агораць ’з цяжкасцю што-небудзь набыць, зрабіць’, агорацца (КТС) да гора. Магчыма, калька з літоўскага var̃gti ’пакутаваць, гараваць, цяжка працаваць’, var̃gas ’гора, пакута, цяжкая праца’. На словаўтваральную структуру не выключаны ўплыў асіліць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
во́дгук, -у, мн. -і, -аў, м.
1. Адбіццё гуку, водгулле, рэха.
2. Слабы гук, які даносіцца здалёку.
В. страляніны.
3. перан. Спачувальныя адносіны, салідарнасць з чым-н.
Знайсці в. у сэрцы.
В. на чужое гора.
4. перан., чаго. Тое, што з’яўляецца вынікам чаго-н., адказам на якія-н. падзеі, з’явы.
Водгукі мінулага.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
гора́ в разн. знач. гара́, -ры́ ж.;
вдали́ видне́лись горы удалечыні́ відне́ліся го́ры;
сне́жная гора́ сне́жная гара́;
горы книг го́ры кніг;
жить в гора́х жыць у гара́х;
◊
кати́ться по́д гору апуска́цца, занепада́ць;
не за гора́ми не за гара́мі;
пир горо́й банке́т на ўвесь свет;
стоя́ть горой стая́ць гаро́й;
сули́ть золоты́е горы абяца́ць залаты́я го́ры;
как гора́ с плеч як гара́ з плячэ́й;
как на ка́менную гору (наде́яться, опира́ться) як на каме́нную гару́ (спадзява́цца, апіра́цца);
гора́ на душе́ (лежи́т) гара́ на душы́ (ляжы́ць);
горы воро́чать го́ры варо́чаць;
не за гора́ми не за гара́мі;
гора́ родила́ мышь погов. гара́ нарадзі́ла мыш.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
вядзьма́р, ведзьмара, мн. ведзьмары, ‑оў; м.
Той, хто займаецца вядзьмарствам. На шурпатай кары клалі знак ведзьмары На людскую нядолю і гора. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чу́йны, -ая, -ае (разм.).
1. Які звяртае на ўсё пільную ўвагу; здольны востра чуць, тонка адчуваць.
Дзеці былі пад чуйным наглядам маці.
Чуйнае вуха.
2. Які востра перажывае што-н., рэагуе на што-н.
Ч. да чужога гора.
3. Асцярожны; насцярожаны.
Чуйныя крокі.
4. Неглыбокі, чуткі.
Ч. сон.
Чуйная дрымота.
|| наз. чу́йнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)