та́лька¹, -і, ДМ -льцы, мн. -і, -лек, ж.

1. Маток пражы або нітак рознай велічыні.

Пафарбавалі ў зялёны колер дзве талькі нітак.

2. Від матавіла, на якое звіваюць ніткі.

Наматаць ніткі на тальку.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

пазвіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак., што.

1. Скручваючы, звіць усё, многае.

П. вяроўкі.

2. Зматаць усё, многае.

П. ніткі ў клубок.

П. пражу з матавіла.

3. Звіць, зляпіць (пра гнёзды).

Ластаўкі пазвівалі гнёзды пад страхой.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Háspel

f -, -n матаві́ла, калаўро́т, пад’ёмная лябёдка

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

мато́к, ‑тка, м.

Пэўная колькасць нітак, дроту і пад., роўна зматаная або навітая на матавіла. Маці напрала поўную шуфляду нітак у клубках і матках. Бядуля.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Бадзю́лька 1 ’калючка, востры шып у расліны — агрэсту, ружы’ (Бяльк.); ’калючка ў вожыка; іголка ў расліны, шып’ (Нас.); ’матавіла для наматвання нітак; калючка’ (Касп.). Таго ж паходжання, што і назва чартапалоху — бадзюлі (< *bodati, *bosti ’калоць’). Матавіла атрымала сваю назву па форме (шылападобныя канцы).

Бадзю́лька 2, бадзюлёк ’што-небудзь маленькае’ (Бір. Дзярж.). Назва, бясспрэчна, другаснага паходжання. Першапачаткова, напэўна, тое ж самае, што і бадзю́лька 1 ’калючка; матавіла’, потым маленькая калючка, маленькае матавіла і г. д.’ > ’што-небудзь маленькае’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

згламэ́здаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.

Разм. неадабр. Зрабіць, прыгатаваць што‑н. няўмела, абы-як. Зімою [дзед Агей] яшчэ сталяркаю трохі займаўся: таму заслон зробіць, таму прасніцу альбо матавіла, а часамі і куфэрак які згламэздае. Крапіва.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

га́шпіль

(ням. Haspel = матавіла, калаўрот)

драўляны або бетонны бак з мешалкай для прамывання, змякчэння і дублення шкур.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

назвіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; зак., чаго.

1. Скручваючы пасмы, ніці, звіць нейкую колькасць чаго-н.

Н. вяровак.

2. Намотваючы, звіць у клубок, маток вялікую колькасць чаго-н.

Н. нітак у клубкі.

3. Матаючы, зняць з чаго-н. у вялікай колькасці, разматаць.

Н. пражы з матавіла.

4. Зляпіць, збудаваць нейкую колькасць чаго-н.

Ластаўкі назвівалі гнёздаў у падстрэшшы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Віту́шка ’матавіла’ (БРС, Сцяшк.); ’вялікае верацяно, на якое звіваюць пражу з 2–3 верацён для прасушкі’ (Бір. Дзярж., Сцяшк. МГ); ’вясельны пірог’ (КТС); ’фасоля, якая ўецца’ (Мат. Гом., Інстр. II). Рус. виту́шка ’матавіла; калач, крэндзель’. Да віць, віты (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Модла 1 ’размер, шаблон’ у выразе пад адно модла (Ян.). Укр. модло. З рус. модель ці польск. model ’мадэль’, заканчэнне якіх аформілася паводле nomen instrumenti (мяла, скрэбла, вілы).

Модла 2 ’матавіла’ (Бяльк.). Наватвор, з ⁺мотла (< матаць), якое ўзнікла ў выніку скарачэння матавіла.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)