Сцеп ’стэп, бязлесная роўная мясцовасць’ (Бяльк., Косіч, ТС), степ ’тс’ (Растарг.). Гл. стэп; формы з цеканнем, магчыма, сведчаць пра архаічны характар слова, у сувязі з чым уяўляе цікавасць алб.step ’вострая вяршыня; вяршыня скалы’, якое Арол (Этимология–1983, 140) разглядае як доказ існавання ў паўднёваславянскім арэале адпаведніка прасл.*stьpь ’гара, узвышша’, што ўзгадняецца з перанесеным анатамічным тэрмінам прасл.*stьpь ’спіна’ (Куркіна, Этимология–1983, 24); паводле Борыся (Etymologie, 408), зыходнае значэнне для славянскіх лексем ’штосьці крутое, застыўшае, цвёрдае’. Гл. і сцяна.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
яйцо́, -а́, мн.я́йцы і (з ліч. 2, 3, 4) яйцы́, яе́ц, н.
1. Жаночая палавая клетка чалавека, якая развіваецца ў новы арганізм пасля апладнення; яйцаклетка.
2. У птушак, паўзуноў і яйцародных млекакормячых: такая клетка авальнай формы ў шкарлупіне, абалонцы.
Несці яйцы.
Качынае я.
Я. чарапахі.
Змяінае я.
3. Прадмет такой формы.
Крыштальнае я. (прадмет упрыгожання).
4. У насякомых: такая клетка ў выглядзе невялікіх крупінак.
Мурашыныя яйцы.
5. Курыныя яйцы як прадукт харчавання.
Крутое я.
|| памянш.яе́чка, -а, мн. -і, -чак (да 2—5 знач.).
|| прым.яе́чны, -ая, -ае (да 2 і 5 знач.).
Яечнае мыла (прыгатаванае з курыных яец).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
круты́
1. (адвесны, абрывісты) steil; ábschüssig;
круты́ бе́раг stéiles Úfer, Stéilufer n -s, -;
круты́ пад’ём вытво́рчасці stéiler Ánstieg der Produktión;
2. (раптоўны, рэзкі) jäh, plötzlich; scharf;
круты́ паваро́тéine jähe [schárfe] Wéndung;
3. (суровы, упарты) hart, streng, schroff;
крутыя ме́ры schárfe [strénge] Máßnahmen;
круты́ но́раў ein schróffer Charákter [kɑ-] ein schróffes Wésen;
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
ДАЎГЯ́ЛА Міхаіл Хрысанфавіч
(21.5.1908, в.Крутое Гарадоцкага р-на Віцебскай вобл. — 9.9.1978),
бел. жывапісец. Брат Г.Х.Даўгялы. Скончыў Віцебскі маст. тэхнікум (1930). Выкладаў у Мінскім пед. тэхнікуме (1930—35). Працаваў пераважна ў жанры пейзажа. Сярод твораў: «У Заходняй Беларусі» (1932), «Стары Мінск» (1945), «Батанічны сад у Мінску» (1949), «Лагойскія далі» (1950), «Збор ураджаю» (1956), «Ля вогнішча на Беразіне» (1970), «Восень. Залаты клён» (1976) і інш. Пісаў таксама нацюрморты, партрэты («Партрэт дачкі з кветкамі», 1957). Творы вызначаюцца шчырасцю пачуцця, завершанасцю жывапіснага вобраза.
Літ.:
Буйвал В. Пясняр роднай прыроды // Кола дзён: Бел.літ.-маст. каляндар, 88. Мн., 1988.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
я́йкан. Ei n -(e)s, -er;
я́йка ўсмя́тку wéiches [weich gekóchtes] Ei;
круто́ея́йка hártes [hart gekóchtes] Ei;
разбі́ць я́йкакул. ein Ei áufschlagen;
◊
гэ́та не ва́рта вы́едзенага яйца́разм.≅ das ist kéinen róten Héller [kéinen Pfífferling, kéinen Schuss Púlver] wert
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
круты́, ‑ая, ‑ое.
1. Амаль адвесны, абрывісты; проціл. пакаты. — Ого, гара, як печ, крутая! І вось чаму дарожка тая, Вы шрубка, ўецца па-над бокам: Узлезь, папробуй, простым крокам!Колас.Добрыя коні прызвычаена лёгка ўзбіраюцца на крутыя ўзгоркі.Брыль.// Выгнуты, выпуклы. Круты лоб. □ Люся паказала на чучала здаравеннага быка з магутным крутым хібам.Даніленка.[Чалавек] ішоў вольна, .. падстаўляючы ветру загарэлыя крутыя грудзі.Самуйлёнак.
2.(звычайнаўспалучэннісасловамі «паварот», «залом» і пад.). Не паступовы, раптоўны, рэзкі. На крутым павароце зад матацыкла занесла.Б. Стральцоў.Дзвіна тут рабіла даволі круты паварот улева.Хадкевіч.//перан. Рашучы, значны. Круты ўздым сельскай гаспадаркі. □ Ігнату хацелася толькі і гаварыць аб тым, што ў жыцці яго адбыўся круты, небывалы паварот.Кавалёў.
3. Суровы, упарты (пра характар чалавека, а таксама пра чалавека з такім характарам). Аднак пілі ў меру, аглядаючыся на дзверы: пабойваліся крутога хвашчовага нораву.Лупсякоў.— Ліквідаваць абсталяванне я вам не дам. А не — дык будзьце здаровы! Я чалавек круты.Скрыган.// Жорсткі, рашучы. Крутыя меры.//перан. Моцны, вялікі. Стаяў туман, мароз круты.А. Александровіч.// Цяжкі, напружаны, пераломны (пра час). Прыйшла крутая часіна і для .. [Свішчэўскага].Грамовіч.Толькі ў крутую хвіліну, калі чалавеку, як сонечнае цяпло, патрэбен сяброўскі поціск рукі, .. людзі так хутка збліжаюцца.Мележ.
4. Густа замешаны, звараны да гушчыні. Крутое яйцо. Крутое цеста. □ Максім чэрпаў і чэрпаў крутую ячную кашу.Асіпенка.
5. Туга скручаны, звіты. Крутыя ніткі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
круты́Iв разн. знач. круто́й;
к. бе́раг — круто́й бе́рег;
к. перало́м — круто́й перело́м;
к. но́раў — круто́й нрав;
к. паваро́т — круто́й поворо́т
круты́II
1. (загустевший) круто́й;
~то́е яйцо́ — круто́е яйцо́;
2. ту́го (кре́пко) ссу́ченный;
~ты́я ні́ткі — ту́го (кре́пко) ссу́ченные ни́тки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
яйцо́, ‑а́, мн.я́йцы (зліч.2,3,4 яйцы́), яе́ц; м.
1. Захаваная ў шкарлупіне авальнай формы сукупнасць бялка і жаўтка, з якіх утвараецца зародак птушак і некаторых жывёл (ужываецца як прадукт харчавання). Качынае яйцо. Яйцо чарапахі. Несці яйцы. Садзіць курыцу на яйцы. Выпіць сырое яйцо. □ Маці давала.. [бацьку] хлеб, сыр, крутое яйцо.Бядуля.
2. Зародак лічынкі насякомых, чарвей і пад. у выглядзе невялікай крупінкі, звычайна авальнай формы. Яйцы саранчы. Мурашыныя яйцы.
3. У біялогіі — жаночая палавая клетка чалавека і жывёльнага арганізма; яйцаклетка.
•••
З-пад сучкі яйцо ўкрасцігл. украсці.
Не варты выедзенага яйцагл. варты.
Яйцо курыцу вучыць — з адценнем неадабрэння: малады павучае старэйшага, не пагаджаецца са старэйшым.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
