абца́с, ‑а, м.
Цвёрдая набойка на падэшве абутку пад пятой; каблук. Алёша стукнуў абцасам аб падлогу, каб бот палез, падцягнуў халявы, выпрастаўся і спакойна пацвердзіў: «Сказаў не пайду — не пайду!» Шамякін.
•••
(Быць у каго, трымаць каго) пад абцасам — быць, трымаць у падпарадкаванні.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Выкаблу́чыцца ’сагнуцца, скруціцца ў дугу’ (Сцяшк.), выкаблу́чвацца ’выкручвацца, выхваляцца’ (Мат. Гом.). Рус. выкаблу́чиваться ’ў час танцаў рабіць нечаканыя і смешныя рухі; крыўляцца’. Да каблук (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абцас, каблук; шпількі (мн., разм.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
запя́так, ‑тка, м.
1. Абл. Каблук, абцас. Быў .. [Мікіта] у звычайнай сваёй форме — тыя ж закарэлыя на занятках і на саюзках боты, якіх яму ставала, здаецца, на круглы год. Чыгрынаў.
2. толькі мн. (запя́ткі, ‑аў). Месца для слугі, лакея за спінкай даўнейшага экіпажа. [Пан] ехаў сярэднім у карэце. Ахоўвалі яго два рослыя гайдукі, якія прымошчваліся на занятках. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ко́рак 1 ’вонкавы адмерлы слой кары’ (ТСБМ). Словаўтварэнне сведчыць аб запазычанні з польск. korek ’тс’ (Слаўскі, 2, 485). Запазычанне корак 2 (гл.) і корак 3 (гл.) адбывалася аўтаномна ў розны час.
Ко́рак 2 ’каблук’ (Мат. Гом.), ’абцас’ (Бяльк., Нас.). Укр. корок ’тс’. Запазычанне з польскай мовы (XVI ст.) (Слаўскі, 2, 484). Гл. корак 1 і корак 3.
Ко́рак 3 ’корак, затычка’ (ТСБМ, Сл. паўн.-зах., Сцяшк., ТС). Параўн. польск. korek (там жа, 503). Пазнейшае запазычанне з польскай мовы (XVIII–XIX стст.). Гл. корак 1 і корак 2.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
усто́йлівы
1. усто́йчивый;
~вая апо́ра — усто́йчивая опо́ра;
у. абца́с — усто́йчивый каблу́к;
2. усто́йчивый; постоя́нный;
~вая валю́та — усто́йчивая валю́та;
~выя по́гляды — усто́йчивые (постоя́нные) взгля́ды;
~вае надво́р’е — усто́йчивая пого́да;
3. сто́йкий;
у. газ — сто́йкий газ
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
падбо́р м.
1. (род. падбо́ру) в разн. знач. подбо́р;
заня́цца ~рам супрацо́ўнікаў — заня́ться подбо́ром сотру́дников;
ціка́вы п. карці́н — интере́сный подбо́р карти́н;
2. (род. падбо́ра) сапож. (каблук) подбо́р;
○ у п. — в подбо́р;
◊ (як) на п. — (как) на подбо́р
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
подбо́йка ж.
1. (действие) падбіва́нне, -ння ср., падбі́ўка, -кі ж.; падшыва́нне, -ння ср., падшы́ўка, -кі ж.; см. подбива́ть 1, 2;
2. (подкладка) обл. падшэ́ўка, -кі ж., падкла́дка, -кі ж.;
3. сапожн. падбо́йка, -кі ж.; (каблук) абца́с, -са м.;
4. техн., горн., с.-х. падбо́йка, -кі ж.; (вруб) уру́б, -бу м.;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
подбо́р м.
1. (действие) падбо́р, -ру м.; неоконч. падбіра́нне, -ння ср.; збіра́нне, -ння ср.; падыма́нне, -ння ср.;
2. (собрание, ассортимент, состав, набор и т. п.) падбо́р, -ру м.;
интере́сный подбо́р карти́н ціка́вы падбо́р карці́н;
уда́чный подбо́р рабо́тников уда́лы падбо́р рабо́тнікаў;
3. сапожн. падбо́р, -ра м.; (каблук) абца́с, -са м.;
4. типогр. падбо́р, -ру м.;
◊
как на подбо́р як на падбо́р;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Калма́ты ’пакрыты густымі скудлачанымі валасамі, поўсцю, касматы, кудлаты’, ’зроблены са скуры з доўгай густой поўсцю; з доўгім ворсам’, ’аброслы валаскамі, пушынкамі; нягладкі’ (БРС, ТСБМ). У гаворках: ’ускудлачаны, непрычасаны; касматы’ (Мал., Сл. паўн.-зах., Сцяшк., Шат.). Ёсць таксама форма камлаты ’тс’ (івац., Бір., Працы ІМ, 6; саліг., Нар. словатв.; Сл. паўн.-зах., ТС, Федар. I). Дакладных адпаведнікаў да гэтага слова як быццам няма. Сустракаецца яно толькі ў с.-бел. гаворках; сказаць цяжка, ці вядома шырэй; таксама з дзвюх форм цяжка выдзеліць першасную. Відавочная інавацыя або архаізм, нельга таксама выключыць запазычання слова. Калі зыходзіць з архетыпу калм‑, можна прывесці некаторыя паралелі з суседніх рус. гаворак (гл. калмач і камлак), аднак у лінгвагеаграфічным аспекце яны неістотныя. Для такой структуры можна меркаваць аб праформе kl̥m‑, магчыма, паралельную да kl̥t‑ і да т. п. (параўн. калдыга і інш., гл. вышэй). Аб імавернасці такога меркавання сведчыць зах.-бран. калманоги ’кульгавы’, у такім выпадку можна думаць аб даўняй семантыцы ’боўтаць’, ’боўтацца’ і ’кульгаць’ (’хадзіць, перавальваючыся’?). Не выключана, што сюды можна аднесці і ўкр. калмичити ’змочваць снапы ў вадкай гліне перад пакрыццём даху’. Калі зыходзіць з першаснай формы камл‑, неабходна мець на ўвазе магчымасць утварэння такой асновы і з больш ранняй *кабл‑. Такая магчымасць уяўляецца тым не менш малаверагоднай, хоць выключыць яе поўнасцю нельга (параўн. камлук, каблук). Можна меркаваць аб магчымай сувязі з лахматы. Калі метатэза халматы сапраўды мела месца, наступнае азванчэнне зычнага не здаецца неверагодным. Апрача ўсяго гэтага, тут мог рэалізавацца субстратны ўплыў (параўн. жанік ∼ жаніх і інш. у бел. зоне моцнага балтыйскага ўплыву). У такім выпадку лёгка можна вытлумачыць параўнальна вузкі арэал распаўсюджання бел. слова. Адносна запазычання нічога пэўнага сказаць нельга. Таксама няясна, ці ёсць падставы лічыць разглядаемае слова архаізмам, паколькі нельга падмацаваць такое меркаванне надзейнымі доказамі. Адносна формы калматы параўн. яшчэ полац. хамлак (гл. падрабязней пад калмык).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)