расхо́днік, ‑а, м.
Травяністая расліна сямейства таўсцянкавых з жоўтым мясістым сцяблом і лісцем; зайцава капуста.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ліха́ч ’д’ябал’ (Зайцава, Лінгв. дасл.), смал. ’нячысцік’. Да лі́ха (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кісліца, зайцава капуста
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
Лаза́ты ’д’ябал, які жыве ў лазе’ (Зайцава, Лінгв. Дасл.) — субстантыўны прыметнік, утвораны пры дапамозе суф. ‑ат‑ы (Бел. гр., 1, 200). Да лаза́ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Расхо́днік ’расліна Sticta pulmonacca, ужываецца простымі людзьмі замест груднога чаю’ (Нас.), ’расліна зайцава капуста’, ’падалешнік, лугавая расліна’ (ТСБМ, Сцяшк.), ’блюшчык, Glechoma hederacea L.’ (Кіс.), разхо́днік ’тс’ (Ласт.), росхо́днік ’тс’ (ТС), укр. росхі́дник ’зайцава капуста, Sedum acre L.’, рус. росхо́дник ’тс’, польск. rozchodnik ’тс’, харв. razhodnik ’паслён, Solanum dulcamara L.’, славен. razhọ̑dnik ’тс’. Тлумачыцца тым, што яго адросткі “расходзяцца па зямлі” (Махэк, Jména, 95; Мяркулава, Очерки, 110). Гл. ход, хадзіць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Маладзі́ла, молоді́ло ’гарлянка, зайцава капуста, скочкі цэхавыя, Sempervivum tectorum L.’ (жытк. Бейл.), укр. молоди́ло ’тс’. Да малады́ (гл.). Назва абумоўлена танізуючымі якасцямі расліны (ЕСУМ, 3, 502).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пастры́гчыся, ‑стрыгуся, ‑стрыжэшся, ‑стрыжэцца; ‑стрыжомся, ‑стрыжацеся, ‑стрыгуцца; пр. пастрыгся, ‑лася; заг. пастрыжыся; зак.
1. Пастрыгчы сабе валасы, даць сябе пастрыгчы. Няма і такога прыкметнага хвалістага чуба Зайцава: як і палітрук, усё-такі ён змог неяк пастрыгчыся. Даніленка.
2. Прыняць пострыг; стаць, зрабіцца манахам (манашкай). Пражыла .. [Ксенія] разгульнае жыццё, а пад старасць пастрыглася ў манаткі. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
капу́ста капу́ста, -ты ж.;
цветна́я капу́ста цвятна́я капу́ста;
за́ячья капу́ста бот. за́йцава капу́ста;
морска́я капу́ста (водоросли) марска́я капу́ста;
◊
изруби́ть в капу́сту пасячы́ на капу́сту;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Лічы́на 1 ’прыстойнасць, далікатнасць’ (ТС). Да лі́чыць, лік 2, ліцо (гл.) (Бернекер, 719; Фасмер, 2, 496).
Лічы́на 2 ў выразе лічына злая пры характарыстыцы нячысціка падкрэсліваюцца адмоўныя маральныя якасці д’ябла (Зайцава, Лінгв. дасл., 65). Рус. паўн. личи́на, личи́нище ’нахабны твар’, ’вялікі твар’, ст.-рус. личина ’маска’, ’выява чалавека або жывёлы’. Трубачоў (Эт. сл., 15, 81) лексемы лічы́на 1, 2 адносіць да прасл. ličina < likъ, lice.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Люцы́пар, люцы́пер ’д’ябал’ (Гарэц., Др.-Падб., Нас., Бяльк.), ст.-бел. люциферъ, люциперъ, люцыперъ ’тс’ (XVII ст.), запазычаны са ст.-польск. lucyper, lucyfer (лац. lūcifer ’той, хто прыносіць святло’: lūx, lūcis ’святло’, ferre ’несці’), ’д’ябал’, ст.-польск. і ’Венера’. У некаторых айцоў царквы — гэта імя ўзбунтаванага анёла, скінутага ў пекла. Аналагічна і франц. lucifer ’сатана’, ’Венера’ (Слаўскі, 4, 362–363; Кюнэ, 73; Зайцава, Лінгв. дасл., 69; Булыка, Лекс. запазыч., 176).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)