жар-пти́ца нар.-поэт. жар-пту́шка, -кі ж.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

жар-пту́шка, ‑і, ДМ ‑шцы; Р мн. ‑шак; ж.

Нар.-паэт. Казачная птушка з агністым, бліскучым пер’ем. У ціхай рэчцы мякка люстраваліся чырвань неба, бледны сярпок месяца і далёкія ярка-малінавыя аблокі, якія былі падобны на казачных жар-птушак. Хомчанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

жар-пту́шка ж. міфал. Féuervogel m -s, -vögel

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Жа́р-пту́шка ’казачная птушка з агністым пер’ем’. Рус. жар‑птица, укр. жар‑птиця, серб.-харв. жар‑пти̏ца, балг. жар‑птица (са спасылкай на рус. казкі) ’тс’. Параўн. у Плетаршніка славен. žâr‑žéna ’міфічная істота, падобная да вілаў’. Слова жар выступае ў спалучэнні ў якасці прыметніка са значэннем ’вогненны’ (гл. жа́ры). Іначай у Шанскага, 1, Ж, 277: складанне слоў жар ’агонь, гарачае вуголле’ і птица. Трэба мець на ўвазе познюю (1825 г.) фіксацыю спалучэння ў слоўніках, што можа ўказаць на пазнейшае штучнае ўтварэнне слова. Але Іваноў і Тапароў (Слав. яз. мод. системы, 141–142) пераканаўча звязваюць жар-птушку (і славац. pták‑ohnivák) са старажытным культам агню.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Жа́ры

назоўнік, уласны, неадушаўлёны, неасабовы, множны лік, множналікавы

мн.
Н. Жа́ры
Р. Жа́р
Жа́раў
Д. Жа́рам
В. Жа́ры
Т. Жа́рамі
М. Жа́рах

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

загне́т, -а, М -не́це, м.

Ямка з левага або правага боку прыпечка, куды заграбаюць жар.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

разгарачы́цца, -чу́ся, -чы́шся, -чы́цца; -чы́мся, -чыце́ся, -ча́цца; зак.

1. гл. гарачыцца.

2. Адчуць жар, разагрэцца.

Р. ад спёкі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

гарачыня́ ж.

1. жара́, жар м.; зной м.;

2. перен. жар м.; стра́стность; пы́лкость;

г. пачу́ццяў — жар (стра́стность, пы́лкость) чувств

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вы́гарнуць, -ну, -неш, -не; -ні; -нуты; зак., што.

Выграбці адкуль-н.

В. жар з печы.

|| незак. выго́ртваць, -аю, -аеш, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

жа́рыць

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. жа́ру жа́рым
2-я ас. жа́рыш жа́рыце
3-я ас. жа́рыць жа́раць
Прошлы час
м. жа́рыў жа́рылі
ж. жа́рыла
н. жа́рыла
Загадны лад
2-я ас. жа́р жа́рце
Дзеепрыслоўе
цяп. час жа́рачы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)