мацёры прям., перен. матёрый, матеро́й;

м. воўк — матёрый волк;

м. плыве́ц — матёрый плове́ц;

м. во́раг — матёрый враг

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Турча́к ‘цвыркун хатні, Gryllus domesticus’ (дзярж., Нар. сл.; трак., Сл. ПЗБ), ‘мядзведка’ (Варл., Сцяшк., Жд. 1, Сл. ПЗБ, Скарбы), турчо́к ‘цвыркун’ (брасл., паст., ЛА, 1; полац., Волк.), ту́рчык ‘мядзведка’ (Сцяшк.), ‘голуб-туркаўка’ (Байк. і Некр.), ‘нейкая птушка’ (Мат. Гом.). Да турча́ць (гл.) — дзеяслова гукапераймальнага паходжання: перадае працяглае гучанне, параўн. туркаць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

кось-кось межд. ко́ся-ко́ся;

◊ кось-ко́сь, паку́ль у агло́блі — посл. ко́зонька, ко́зонька, а прима́нят: волк тебя съешь!

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Воўк (БРС, Нас., Касп., Шат., Бяльк.). Рус. волк, укр. вовк, ст.-рус. вълкъ, ст.-слав. влькъ, польск. wilk, каш. vêlk, vilk, в.-луж. wjelk, н.-луж. weľk, чэш., славац. vьklъ, серб.-харв. ву̑к, славен. vȏłk, балг. вълк, макед. волк. Прасл. vьlkъ. Роднаснае літ. vil̃kas, лат. vìlks, гоц. wulfs, алб. ulk, ст.-інд. vr̥̄́kas, авест. vəhrka‑, грэч. λύκος, лац. lupus (запазычана з сабін.) (Траўтман, 359; Вальдэ, 447; Уленбек, 291; Богач, LF, 33, 103 і наст.; Шпехт, KZ, 66, 26 і наст.). Узыходзіць да і.-е. ue̯l‑ ’рваць’, г. зн. воўк ’той, які разрывае, раздзірае’ (Праабражэнскі, 1, 92; Фасмер, 1, 338; Шанскі, 1, В, 148). Сюды ж валачыць (гл.). У грэч. λύκος і лац. lupus, якія ўзыходзяць да і.-е. *lukos, адбылася табуістычная метатэза (Трубачоў, ВСЯ, 3, 123). Абаеў (ОЯФ, 1, 592 і наст.) указвае на верагоднасць захавання спрадвечна лац. *vulcus, *volkus ’воўк’ у Vulkānus ’бог Вулкан’. Карнуа (Трубачоў, Дополн., 338) параўноўвае апошнюю лексему з грэч. Ϝελχανός ’Зеўс у крыцян’ і хец. u̯alh̯‑ ’біць’, адкуль этрус. vel, velx.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Памоўка ’гаворка (у прымаўцы: Пра воўка памоўка, а воўк і тут)’ (ТСБМ, Янк.), ’пагалоска; прымаўка; заручыны’ (Нас.), ’прымаўка’ (Мат. Гом.), ’пагалоска, паклёп’ (Мал.), помо́ўка ’гаворка, нагавор’ (ТС). Рус. помо́лвка ’чуткі, пагалоска; пагаворка, прымаўка; заручыны’, таксама ў фраз.: О волке помолвка, а волк и тут; укр. помо́вка ’прымаўка, пагаворка; размова, гаворка’. Суфіксальны дэрыват ад памовіць < мовіць < мова (гл.). Памаві́ска ’вымоўе, пагаворка, прымаўка’ (Сцяшк.), лічачы па суфіксацыі, відаць, з польск.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

павалачы́ сов.

1. (потянуть) потащи́ть, поволо́чь;

2. (с трудом понести) потащи́ть;

◊ валачы́ў воўк — павалаклі́ і во́ўка — посл. таска́л волк — потащи́ли и во́лка

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

здабы́ча ж., в разн. знач. добы́ча;

воўк вы́йшаў на ~бы́чу — волк вы́шел на добы́чу;

дзённая з. руды́ — дневна́я добы́ча руды́;

падпільно́ўваць ~чу — подстерега́ть добы́чу

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

валачы́ць несов.

1. тащи́ть, волочи́ть, воло́чь;

2. тех. волочи́ть;

в. дрот — волочи́ть про́волоку;

◊ ~чы́ў воўк — павалаклі́ і во́ўка — посл. таска́л волк — потащи́ли и во́лка

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ваўчо́к ’дзіцячая цацка’ (БРС). Рус. волчо́к ’тс’ (з XVI–XVII стст.?). Ад волк, воўк (цацка выдае гукі, нібы выццё); параўн. і чэш. назву гэтай цацкі vlk (Шанскі, 1, В, 153; гл. таксама Фасмер, 1, 346–347, які прыводзіць як паралель лат. vilks ’воўк’ у назвах розных інструментаў і ўказвае, што і ў ням. мове розныя інструменты носяць назву ’воўк’). Менш пераконвае Гараеў, 54 (гл. і Праабражэнскі, 1, 94): сувязь з дзеясловам волочиться. У бел. мове ваўчок, відавочна, запазычанне з рус.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Lupus malus ovium custos

Воўк ‒ дрэнны вартаўнік.

Волк ‒ плохой сторож.

бел. Не вер казлу ў капусце, а ваўку ў авечках.

рус. Волк ‒ не пастух, свинья ‒ не огородник. Плохо овцам, коли волк пастух.

фр. Enfermer le loup dans la bergerie (Закрыть волка в овчарне).

англ. To set a fox to keep one’s geese (Нанять лису гусей охранять).

нем. Der Wolf frißt auch die gezählten Schafe (Волк жрёт также и считанных овец). Dem Wolf die Schafe anbefehlen (Заставить волка стеречь овец).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)