Verbum

дзі́кі, -ая, -ае.

1. Які знаходзіцца на першабытнай стадыі развіцця (пра людзей), не культываваны (пра расліны), не прыручаны (пра жывёл).

Дзікія плямёны.

Дзікая яблыня.

Дзікая качка.

2. Незаселены, неабжыты.

Д. кут.

3. Неўтаймаваны, шалёны.

У душы яго кіпеў д. гнеў.

4. Люты, зверскі, які пераходзіць межы нармальнага.

Д. крык.

Дзікая расправа.

Дзікае забойства.

5. перан. Нелюдзімы, які дзічыцца, пазбягае людзей.

6. Не звязаны ні з якімі арганізацыямі, які дзейнічае самастойна (разм.).

Дзікая арцель.

Д. пляж.

○

Дзікае мяса (разм.) — нарасць на ранах, якія доўга не зажываюць.

|| наз. дзі́касць, -і, ж.

по́рах, -у, м.

1. Выбуховае рэчыва для вырабу зарадаў агнястрэльнай зброі.

Бяздымны п.

Трымаць п. сухім (таксама перан.: быць заўсёды гатовым да абароны). Пахне порахам (перан.: набліжаецца вайна). Пораху не выдумае (перан.: пра недалёкага чалавека; разм.).

2. перан. Пра запальчывага ці вельмі жвавага чалавека (разм.). Такі нецярплівы чалавек, словам — п.

○

Бочка з порахам — пра неадступную пагрозу, вялікую небяспеку.

Не нюхаць пораху (разм.) — не быць у баях.

Не хапае пораху (разм.) — недастаткова сіл, настойлівасці для чаго-н.

Порах дарэмна траціць (разм.) — дзейнічаць або гаварыць упустую.

|| прым. парахавы́, -а́я, -о́е.

напо́мніць, -ню, -ніш, -ніць; зак.

1. аб кім-чым, пра каго-што і без дап. Прымусіць каго-н. успомніць.

Н. пра сябе.

Н. аб мінулым.

2. каго-што. Здацца падобным на каго-, што-н.; нагадаць.

Гэты чалавек напомніў сябра.

|| незак. напаміна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. напаміна́нне, -я, н. (да 1 знач.) і напамі́нак, -нку, м. Падзякаваць за н.

заіка́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак.

1. Гаварыць з цяжкасцямі, мімаволі паўтараць адны і тыя ж гукі, склады.

2. перан., пра каго-што, аб кім-чым і са злуч. «што». Упамінаць мімаходзь, асцярожна, намёкамі (разм.).

Яна пра доўг і не заікаецца.

|| зак. заікну́цца, -ну́ся, -не́шся, -не́цца; -нёмся, -няце́ся, -ну́цца; -ні́ся.

|| наз. заіка́нне, -я, н. (да 1 знач).

дзяся́так, -тка, мн. -ткі, -ткаў, м.

1. Адзінка падліку, роўная дзесяці, а таксама дзесяць аднолькавых прадметаў.

Д. яек.

2. Дзесяць год узросту.

Дзявяты д. пайшоў.

3. мн. Перадапошняя лічба шматзначнага ліку.

Клас адзінак, дзясяткаў, соцень.

4. мн. Пра вялікую колькасць чаго-н.

Да яго звяртаюцца дзясяткі людзей.

◊

Не з баязлівага дзясятка хто (разм.) — пра смелага, рашучага чалавека.

дрэ́нна, прысл.

1. Нездавальняюча, не так, як трэба, заганна.

Д. працаваць.

2. безас., у знач. вык. Пра неспрыяльныя абставіны, цяжкае становішча.

3. безас., у знач. вык. Пра хваравіты або цяжкі душэўны стан.

Хвораму сёння д.

Д. на душы.

4. у знач. наз. дрэ́нна, нескл., н. Адзнака (у 4 знач.), якая абазначае ніжэйшую ацэнку ведаў.

Атрымаць д. па матэматыцы.

ва́рты, -ая, -ае.

Які заслугоўвае чаго-н. або мае каштоўнасць.

В. ўвагі.

В. пахвалы.

Вопыт, в. пераймання.

◊

Адзін другога варты (разм.) — пра людзей, якія ў аднолькавай ступені маюць адмоўныя якасці, рысы.

Гроша ломанага не варты (разм.) — не мае ніякай вартасці, ніякага значэння.

Не варты выедзенага яйца (разм.) — пра што-н. вельмі дробязнае, нікчэмнае.

Нікуды не варты (разм.) — вельмі дрэнны.

вы́сіліцца, -люся, -лішся, -ліцца; зак.

1. Дайсці да страты сіл; знясіліцца.

В. на цяжкай рабоце.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць неўрадлівым, спустошыцца (пра глебу; разм.).

Зямля высілілася.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Страціць моц (пра віно, хрэн і пад.; разм.).

|| незак. высі́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.

|| наз. высі́льванне, -я, н. і высіле́нне, -я, н.

аці́хнуць, -ну, -неш, -не; аціх, -хла; -ні; зак.

1. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Стаць цішэйшым (пра гукі, шум і пад.).

Падвечар вуліца аціхла.

2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.), перан. Спыніцца, аслабець у дзеянні (пра стыхійную з’яву).

Завея к ночы аціхла.

3. Супакоіцца, прыціхнуць.

Гаспадар аціх.

|| незак. аціха́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

кульга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.

1. Хадзіць чыкільгаючы, нясмела ступаючы на карацейшую ці балючую нагу.

2. Быць кульгавым, мець карацейшую ці балючую нагу.

3. перан. Мець недахопы, быць у нездавальняючым стане (разм.).

У яго арфаграфія кульгае.

◊

Кульгаць на абедзве нагі (разм., неадабр.) — мець многа прабелаў (пра чые-н. веды, пра якую-н. справу, работу).

|| наз. кульга́нне, -я, н.