улі́пнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. уліп, ‑ла; зак.
1. Папасці ў што‑н. ліпкае, вязкае, прыстаць да чаго‑н. ліпкага, клейкага. Уліпнуць у смалу.
2. перан. Разм. Трапіць у непрыемнае, нялёгкае становішча; папасціся. — Аднак і ўліплі мы, браткі, з гэтым хлебам... — сказаў нехта з нас. Лынькоў. [Пан Вячорык:] — Дзейнічаць вам [агентам] трэба асцярожна, каб самім не ўліпнуць. Машара.
3. Разм. Шчыльна прытуліцца, прыпасці да чаго‑н. Высокі стары.. так даў Валі дарогу прайсці, што аж уліп плячыма ў сцяну І забраў з яе на сябе траха не ўвесь мел. Чорны. Арцыховіч уліп у зямлю і падрыхтаваўся да стральбы. Алешка.
4. Разм. Добра аблегчы, прыстаць (пра адзенне, абутак). Бот юхтовы — толькі скрып Ад новага бота, Да нагі ён проста ўліп — Чыстая работа. Бялевіч.
•••
Уліпнуць у гісторыю — тое, што і уліпнуць (у 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
упара́дкаваць, ‑кую, ‑куеш, ‑куе; зак., што.
1. Прывесці што‑н. у пэўны парадак. Калгасы адбудаваліся, упарадкавалі палі, аднавілі жывёлагадоўчыя фермы. Хадкевіч. Белай паперай заслалі [Валька і Тася] стол, упарадкавалі на этажэрцы кніжкі, яркую, радасную фіранку павесілі на акно. Мікуліч. У дзяжурным памяшканні Таня яшчэ раз агледзела ліхтарык, падрыхтавала зусім новенькія жоўтыя сцяжкі, упарадкавала куфэрак, які звычайна брала ў дарогу. Даніленка. // і без дап. Навесці парадак дзе‑н. [Марына] упарадкавала ў хаце, узяла серп на плячо. Кавалёў. // Уладзіць; вырашыць. Пакуль дырэкцыя ўпарадкуе справы на новым месцы, мы ўсе адпачываем пасля цяжкага падарожжа і знаёмімся з горадам. Сяргейчык. // і каго. Давесці да ладу, уладкаваць. [Кажамяка:] А ўжо ж, як упарадкую дачку, дык трэба будзе заглянуць. Гурскі.
2. Добраўпарадкаваць. Упарадкаваць гарадскія кварталы. □ [Сцяпан Гаўрылавіч:] — Трэба спачатку ўпарадкаваць дарогу, тады не будзе такога становішча. — Добра, я падумаю, пашукаю выйсця, — згадзіўся Бедыкоўскі. Мяжэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
яць, ‑я, м.
Назва літары «ѣ» у царкоўнаславянскім і дарэвалюцыйным рускім алфавіце, што абазначала гук, які пазней у беларускай мове супаў з «е». Шыльды з цьмянымі залачонымі надпісамі, часамі яшчэ з цвёрдымі знакамі і яцямі, старанна абвяшчалі, што за аднымі дзвярыма знаходзіцца майстэрня гадзіннікаў, за другімі — бакалея. Скрыган. Думаеце, сапраўдная грамата такая лёгкая. Не, ты спачатку папацей, патлумі сабе галаву, каб у яе ўвайшло, дзе трэба «яць» паставіць, дзе «фіту». Навуменка.
•••
На яць хто-што — вельмі добры, выдатны па сваіх якасцях. [Васіда:] — Вось, прашу! Дакуменцікі на яць! Лепш, чым сапраўдныя... С. Александровіч.
На яць (рабіць, зрабіць што‑н.) — вельмі добра, беззаганна, як патрабуецца. — Ну як жа, хлопцы, рэйд? Усё ў парадку, Міхась? — апошнім запытаннем звяртаецца.. [дзядзька Мірон] да свайго брыгадзіра. — На яць! А то што ж бы мы за гаспадары з табою былі? Скрыган.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
spálten
1.
vt
1) кало́ць, раско́лваць; сячы́
2) расшчапля́ць, раздрабля́ць (хімічныя злучэнні і да т.п.)
der Blitz spáltete den Baum — мала́нкай расшчапі́ла дрэ́ва
2.
vi (s) (part II gespáltet i gespalten); кало́цца, раско́лвацца
das Holz spáltet gut — дро́вы до́бра ко́люцца
3.
(sich) кало́цца, раско́лвацца; ся-
чы́ся (пра валасы)
2) перан. раскало́цца, раздрабля́цца, раз’ядна́цца
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
све́жий
1. све́жы;
све́жий хлеб све́жы хлеб;
све́жая ры́ба све́жая ры́ба;
на све́жем во́здухе на све́жым паве́тры;
све́жее бельё све́жая бялі́зна;
све́жий след све́жы след;
све́жий цвет лица́ све́жы ко́лер тва́ру;
све́жие но́вости све́жыя наві́ны;
све́жие си́лы све́жыя сі́лы;
све́жий челове́к све́жы чалаве́к;
2. (прохладный) я́драны, халаднава́ты, све́жы;
све́жий ве́тер халаднава́ты (све́жы) ве́цер;
◊
све́жая волна́ мор. (даво́лі) мо́цная хва́ля;
свежо́ в па́мяти до́бра по́мніцца;
свежо́ преда́ние, а ве́рится с трудо́м мно́га чу́ецца, ды ма́ла ве́рыцца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
це́раз предлог с вин.
1. в разн. знач. че́рез;
пераступі́ць ц. паро́г — шагну́ть че́рез поро́г;
прайсці́ ц. лес — пройти́ че́рез лес;
ра́дасць лье́цца ц. край — ра́дость льётся че́рез край;
афо́рміць спра́ву ц. банк — офо́рмить де́ло че́рез банк;
пісьмо́ прыйшло́ ц. ты́дзень — письмо́ пришло́ че́рез неде́лю;
друкава́ць ц. два інтэрва́лы — печа́тать че́рез два интерва́ла;
2. (выше, более чего-л.) сверх (чего), че́рез;
працава́ць ц. сі́лу — рабо́тать сверх сил (че́рез си́лу);
3. (по причине, по вине кого-, чего-л.) из-за, че́рез;
ц. яго́ мно́гія пацярпе́лі — из-за (че́рез) него́ мно́гие пострада́ли;
4. обл. (для обозначения времени по отношению к какой-л. поре суток) по (чём), по́сле (чего);
дождж ішо́ў на́ват ц. по́ўдзень — дождь шёл да́же пополу́дни (по́сле полу́дня);
было́ ц. по́ўнач — бы́ло по́сле полу́ночи;
◊ ц. галаву́ — (чыю) че́рез го́лову (чью);
валі́ць ц. пень кало́ду — вали́ть че́рез пень коло́ду;
ц. го́рла — сверх ме́ры;
ц. хлеб ды хле́ба шука́ць — погов. от добра́ добра́ не и́щут;
пя́тае ц. дзяся́тае — пя́тое че́рез деся́тое
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
suit
[su:t]
1.
n.
1) гарніту́р, касьцю́м -а m.
2) Law судо́вая спра́ва
3) масьць f. (у ка́ртах)
4) заляца́ньне, сва́таньне n.
2.
v.t.
1) дастасо́ўваць, дапасо́ўваць
well-suited colors — до́бра дапасава́ныя ко́леры
2) спрыя́ць, адпавяда́ць
3) спраўля́ць во́пратку
4) быць адпаве́дным, падыхо́дзіць
Which day suits you best? — Які́ дзень найле́пш табе́ падыхо́дзіць?
5) падыхо́дзіць, пасава́ць
Her hat suits her — Капялю́ш ёй пасу́е
6) дагаджа́ць
it is hard to suit everyone — Ця́жка ўсі́м дагадзі́ць
•
- follow suit
- suit oneself
- suit yourself
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
treat
[tri:t]
1.
v.i.
1) ста́віцца, абыхо́дзіцца
He treats his horses well — Ён до́бра абыхо́дзіцца са сваі́мі ко́ньмі
2) лячы́ць
to treat a tooth — лячы́ць зуб
3) трактава́ць, разгляда́ць
This magazine treats the progress of science — Гэ́ты ча́сапіс разгляда́е по́ступы ў наву́цы
4) абмярко́ўваць
5) частава́ць
He treated his friends to ice cream — Ён пачастава́ў сваіх сябро́ў маро́зівам
6) фундава́ць, прастаўля́ць
I’ll treat today — Сёньня я фунду́ю
2.
n.
1) пачасту́нак -ку m.
2) прые́мнасьць, асало́да f.
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
до́ма нареч. до́ма, на дому́;
вечара́мі я заўсёды д. — вечера́ми я всегда́ до́ма;
д. ён сябе́ трыма́е зусі́м іна́кш — до́ма он де́ржит себя́ совсе́м ина́че;
у нас д. ўжо касьба́ пачала́ся — у нас до́ма уже́ сеноко́с начался́;
ура́ч прыма́е д. — врач принима́ет на дому́;
◊ не ўсе д. — не все до́ма;
адчува́ць сябе́ як до́ма — чу́вствовать себя́ как до́ма;
ні д., ні за́мужам — ни до́ма, ни за́мужем;
у гасця́х до́бра, а д. лепш — посл. в гостя́х хорошо́, а до́ма лу́чше
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Збро́я ’прылада для нападу ці абароны’. Укр. зброя ’тс’. Польск. (з XIV ст.) zbroja ’панцыр, браня ў старых рыцараў і іх коней’, чэш., славац. zbroj ’абароннае адзенне’. Ст.-бел., ст.-укр. зброя (XVI ст.) ’зброя’, ’браня’ (Сінаніма славенарос.), збройныи (Александрыя). Параўн. в.-луж. zbroić, н.-луж. zbrojś ’прыводзіць у беспарадак, спусташаць’, рус. ніжнегар. сбройный ’сварлівы, свавольны’. Саднік-Айцэтмюлер (1, 416–417) суадносяць з broj‑ ’рэзаць’ (гл. броіць, брыць), дапускаючы ўздзеянне кораня bor‑ (гл. бароцца), адкуль польск. broń > бел. бронь (гл.). Гэта дапушчэнне больш прымальнае, калі лічыць польск. zbroja крыніцай бел., укр. слоў. Голуб-Копечны (77) не лічацца з такім уздзеяннем, выводзячы brojiti, zbrojti, zbroj з broj‑. Махэк₂ (68), наадварот, адносіць гэтыя словы да кораня bor‑ з метатэзай. Мартынаў–Міхневіч (Маладосць, 1969, 4, 136) узводзяць зброя да і.-е. кораня *bhrei‑ ’востры, рэзаць’ і лічаць, што польск. zbroja запазычана з бел. ці ўкр. Апошняе малаверагодна, калі ўлічваць наяўнасць слова ў чэш., славац. і фіксацыю zbroja у польск. з XIV ст. Адваротная накіраванасць запазычання ці падыход да слова як прасл. дыялектызма, што адлюстроўваўся ў польск., укр., бел., чэш., славац., здаюцца больш адпаведнымі. У карысць польск. паходжання бел., укр. слоў адсутнасць фіксацыі ў ст.-рус. мове, дзе наогул ваенная лексіка прадстаўлена добра. Пра польск. zbroja падрабязна Астроўска, JP, 32, 112–117; ст.-бел. ужыванне слова апісвае Крыўчык, Труды яз., 34–35.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)