◎ Настая́шча ’досыць многа’: Грыбоў настаяшча наадбіралі (мядз., Шар. словатв.), ’многа, як належыць’ (брасл., Сл. ПЗБ; шчуч., Сцяшк. Сл.), ’як мае быць’ (Сцяц.), ’даволі’, ’добра’, ’поўнасцю’ (Сл. ПЗБ, Жд. 2), сюды ж настаяшчы, настояшчы ’сапраўдны, праўдзівы’: Сягодня настаяшчая пагода (Некр., Сцяц., Сл. ПЗБ, ТС), ’даволі значны’ (ТС). Запазычана праз рус.настоящий ’сапраўдны’ са ст.-слав.настомыііть ’тс’, параўн. хлібь настоьынтааго дьне, ад настоит и ’павінен быць; быць прысутным’ (гл. стаяць, стаць), сінонім насжштьнъ (ад *sętь ’ёсць’, параўн. сутнасць, прысутнасць і інш.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тала́нта ’другі крок у гульні ў цурку’ (ТС), тала́нты ’дзіцячая гульня: з круга большай палачкай падымаецца з зямлі і адбіваецца ўбок меншая палачка, якую другі ўдзельнік гульні павінен злавіць і ўкінуць у круг’ (слуц., Нар. словатв.). Няясна; відаць, не можа разглядацца асобна ад іншых падобных па структуры гульневых тэрмінаў, параўн. бала́нта ’дзіцячая гульня ў цурку’ (ТС), паля́нта ’від гульні, лапта’ (Скарбы). Магчыма, да лац.tālea ’дубец, кол’ аналагічна да іт.palla ’шар, мяч’ > польск.palant ’кій, якім б’юць па мячу’, параўн. палянт (гл.).
перелива́ть из пусто́го в поро́жнеепогов. бо́бу ў гаро́се шука́ць; з вадо́ю бі́цца;
пусто́й звук пусты́ гук;
пусто́й карма́н пуста́я кішэ́нь.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ганя́цьнесов.
1.в разн. знач. гоня́ть;
г. курэ́й — гоня́ть кур;
г. шар па білья́рдзе — гоня́ть шар по билья́рду;
ве́цер ганя́е хма́ры па не́бе — ве́тер гоня́ет ту́чи по не́бу;
дарма́ г. машы́ну — зря гоня́ть маши́ну;
г. з ме́сца на ме́сца — гоня́ть с ме́ста на ме́сто;
саба́кі ганя́юць за́йца — соба́ки гоня́ют за́йца;
г. на экза́мене па ўсім ку́рсе — гоня́ть на экза́мене по всему́ ку́рсу;
2.разг. оку́чивать;
◊ саба́к г. — соба́к гоня́ть;
хоць ваўко́ў ганя́й — соба́чий хо́лод
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
сфе́ра, ‑ы, ж.
1.Шар ці яго паверхня знутры (пра зямны шар, купал неба). Зямная сфера. Нябесная сфера.
2. У геаметрыі — замкнутая паверхня, усе пункты якой аднолькава аддалены ад цэнтра; паверхня шара.
3.чаго. Прастора, якая знаходзіцца ў межах дзеяння чаго‑н.; межы распаўсюджання чаго‑н. Сфера прыцягнення планеты. У сферы кулямётнага агню.// Галіна чаго‑н. (якой‑н. дзейнасці, праяўлення якіх‑н. адносін, інтарэсаў і пад.). Сфера вытворчасці. □ [Дзерваедаў:] — Нам не трэба забываць, Васільевіч, што мы — сфера абслугоўвання і павінны даваць людзям утульнае даўгавечнае жыллё...Радкевіч.У старажытнасць важнейшай сферай выкарыстання беларускай мовы была дзелавая пісьменнасць.Булыка.//(успалучэнніззайменнікамі: «мой», «твой», «свой», «яго» і пад.). Прывычнае кола заняткаў, інтарэсаў, натуральныя абставіны. Гэта проста .. [Курловіч] быў не ў сваёй сферы, бо прыходзілася не загадваць, а прасіць.Скрыган.
4. Грамадскае акружанне, асяроддзе. Навуковая сфера.
5.толькімн. (сфе́ры, сфер). Кола асоб, якія аб’яднаны агульнасцю сацыяльнага становішча або заняткаў. Дыпламатычныя сферы. Дзелавыя сферы.//(успалучэннісасловам «вышэйшыя»). Прывілеяваныя колы грамадства. — Хіба, можа, ты [Балоціч] што-небудзь чуў? Ты ж маеш доступ у «вышэйшыя сферы», а нам туды зачынены дзверы, — даволі суха адказаў Лабановіч.Колас.
•••
Сфера ўплыву — тэрыторыя залежнай краіны, якая знаходзіцца пад палітычным ці эканамічным кантролем адной з імперыялістычных дзяржаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Сусве́т ’увесь свет’, ’зямны шар, Зямля з усім, што існуе на ёй’, ’асобная частка сусвету’ (ТСБМ, Байк. і Некр.), сусьве́т ’усясвет, космас’ (Ласт., Яруш.; Беларусіка, 14, 225), сусве́тный ’усясветны; з усяго свету першы’: сусветны злодзей (Нас.), сусве́тны (сусьве́тны) ’усясветны’, ’што паходзіць з белага свету’ (Гарэц., Яруш., Ласт., Варл.), ’касмічны’ (Беларусіка, 19, 226), сусве́цце ’людзі, наезджыя адусюль’ (Барад.). Рус.сусве́тный ’агульны, усясветны’. Відаць, з першаснага усясвет (гл.), што з’яўляецца калькай ням.Weltall ’сусвет’ < Welt ’свет’ і all‑ ’увесь’, з заменай уся‑ на су- са значэннем сукупнасці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зямны́
1. Erd-;
зямны́шар [зямна́я ку́ля] Érdkugel f -, Érdball m -s;
зямна́я восьÉrdachse f -;
зямна́я кара́геагр.Érdrinde f -;
зямно́е прыцягне́ннефіз.Érdanziehung f -;
2.перан.írdisch;
зямны́я бага́цціírdische Güter;
зямны́я спра́вы das Írdische (sub);
зямн пакло́нéine Verbéugung bis zur Érde
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
зонд
(фр. sonde)
1) медыцынскі інструмент ў выглядзе трубачкі, якая ўводзіцца ўнутр арганізма з дыягнастычнай ці лячэбнай мэтай;
2) металічны бур для даследавання падглебы;
3) невялікі паветраны шар з самапісным прыстасаваннем для вывучэння верхніх слаёў атмасферы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
round2[raʊnd]adj.
1. кру́глы; шарападо́бны; сферы́чны;
as round as a ball кру́глы як шар
2. по́ўны, пухна́ты, з акру́глымі фо́рмамі;
round cheeks пухна́тыя шчо́кі
3. кру́глы, прыблі́зны (пра лічбы);
in round numbers у акру́гленых лі́чбах;
His year’s profit was about $ 5 000 as a round figure. Яго гадавы прыбытак складаў прыблізна 5 тысяч долараў.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
Мяч, мя́чык, ме́чык ’шар для гульні, зроблены з пругкага матэрыялу’, драг.мнеч, пруж.мʼяч ’тс’ (ТСБМ, Бяльк., Янк. 1, Рам. 8, Сл. ПЗБ, КЭС), ме́чык ’мячык з валовай шэрсці, абшыты панчохай’ (Растарг.). Укр.мʼяч, мняч, рус.мяч, чэш.míč, ст.-чэш.mieć, славен.mȇč, mẹ́čá ’тс’, серб.-харв.меча ’нешта мяккае, мякіш, сярэдзіна’, балг.ме́чка ’хлеб з сырам, спечаны ў выглядзе кулі’. Прасл.měcь ’нешта сціснутае, скамечанае’, утворанае ад mękъ(kъ) ’мягкі’ пры дапамозе суфікса ‑jь (Бернекер, 2, 42; Міклашыч, 189; Фасмер, 3, 32; Махэк₂, 362; Бязлай, 2, 173).