па 1,
Спалучэнне з прыназоўнікам «па» выражае:
Прасторавыя адносіны
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Часавыя адносіны
7.
8.
9.
10.
11.
Аб’ектныя адносіны
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Размеркавальныя адносіны
18.
Колькасныя адносіны
19.
Адносіны спосабу дзеяння
20.
Прычынныя адносіны
21.
22.
Мэтавыя адносіны
23.
па 2,
Асобная фігура ў танцы; танцавальны крок.
[Фр. pas — крок.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
све́жы, ‑ая, ‑ае.
1. Які не страціў сваіх натуральных якасцей.
2. Такі, які не быў у карыстанні, ва ўжыванні.
3. Чысты, нічым не забруджаны, які часта абнаўляецца (пра ваду, паветра).
4. Халаднаватыя досыць халодны.
5. Які не страціў сваёй сілы, бляску, яркасці ці натуральная афарбоўкі.
6. Здаровы, поўны сіл, энергіі, запалу (пра чалавека).
7. Не стомлены, не знясілены.
8. Які нядаўна або толькі што з’явіўся, узнік; новы.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сам, само́га,
1. Ужываецца пры назоўніках ці асабовых займенніках, каб паказаць, што іменна названая асоба або прадмет непасрэдна ўдзельнічае ў дзеянні.
2. Ужываецца, каб падкрэсліць, што асоба або прадмет выконвае дзеянне самастойна, без чыёй-небудзь дапамогі.
3. Ужываецца для падкрэслівання важнасці, значнасці асобы або прадмета.
4.
5. Пры назоўніках з якасным значэннем падкрэсліваюць наяўнасць вышэйшай ступені якасці ў прадмеце.
6. Ужываецца тады, калі трэба паказаць, што пра пэўны прадмет ці асобу ўжо гаварылася.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уда́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
не,
1. Надае слову, да якога яна адносіцца, значэнне поўнага адмаўлення.
2. Служыць адмоўным адказам на станоўчае пытанне.
3. Мае значэнне няпоўнага сказа пры адмоўных адказах на пытанні; тое, што і няма (у 2 знач.);
4.
5. Надае значэнне няпэўнасці, няпоўнага адмаўлення, непаўнаты дзеяння ці стану: а) пры назоўніках, якія паўтараюцца.
6. Надае выразу сцвярджальнае значэнне з дзеясловамі «магчы», «смець» пры наяўнасці другога адмоўя або з дзеясловамі ў безасабовым сказе, выказнікам якога з’яўляюцца словы «нельга», «немагчыма».
7. У спалучэнні з часціцай «ці» ў пытальных сказах выражае мадальнае значэнне сцвярджэння або няпэўнасці, здагадкі.
8. У спалучэнні з пытальнымі займеннікамі і прыслоўямі пры асаблівай інтанацыі вымаўлення надае сэнс станоўчага адказу.
9. У спалучэнні з дзеясловамі, якія канчаюцца на «‑ся», «‑цца» і маюць прыстаўку «на-», надае значэнне немагчымасці закончыць дзеянне.
10. Уваходзіць у склад словазлучэнняў, якія з’яўляюцца складанымі злучнікамі і злучальнымі словамі: «не то... не то»; «не то што»; «не то .. а»; «не толькі, .. але (і)» і пад.
11. Уваходзіць у склад устойлівых словазлучэнняў: «далёка не»; «не раўнуючы, як»; «амаль не», «ледзь не», «бадай не»; «не
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
час, ‑у,
1. Працягласць існавання ўсіх з’яў рэчаіснасць якая вымяраецца вякамі, гадамі, гадзінамі, мінутамі і пад.
2. Больш-менш пэўны прамежак у паслядоўнай змене гадзін, дзён, гадоў і пад., у які што‑н. адбываецца.
3. Нейкі пэўны момант у паслядоўнай змене гадзін, дзён, гадоў і пад.
4. Перыяд, эпоха, пэўная колькасць гадоў у жыцці чалавецтва, дзяржавы, народа і пад.
5. У філасофіі — усеагульная аб’ектыўная форма існавання матэрыі, якая праяўляецца ў працягласці і паслядоўнасці, неад’емна ад руху.
6. У лінгвістыцы — форма дзеяслова, якая выражае адносіны дзеяння або стану да моманту гаворкі або да якога‑н. іншага моманту.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
стая́ць, стаю́, стаі́ш, стаі́ць; стаі́м, стаіце́;
1. Знаходзіцца на нагах у вертыкальным становішчы, не рухаючыся з месца (пра чалавека, жывёлу).
2. Выконваць якую‑н. работу, займацца якой‑н. справай, звязанай са знаходжаннем на нагах.
3. Быць нерухомым, не рухацца з месца (пра чалавека, жывёлу).
4. Не працаваць (пра завод, фабрыку або механізмы і пад.).
5. Быць устаноўленым, умацаваным на чым‑н., на якой‑н. апоры; трымацца, знаходзіцца на чым‑н.
6. Мець часовае месцазнаходжанне, размяшчацца дзе‑н. (на адпачынку, пастоі, стаянцы).
7. Займаць баявую пазіцыю, размяшчацца на якім‑н. участку мясцовасці для вядзення баявых аперацый.
8. Мужна і стойка трымацца ў баі, не адступаць, вытрымліваць націск.
9.
10. Знаходзіцца, размяшчацца дзе‑н.
11. Існаваць, быць на свеце.
12. Мець патрэбу ў разглядзе, вырашэнні, пераадоленні.
13. Трымацца, панаваць, быць (пра стан чаго‑н.).
14. Пастаянна быць у памяці, перад вачамі (пра якія‑н. думкі, уяўленні і пад.).
15. Трымацца на якім‑н. узроўні, займаць якое‑н. становішча.
16. У прыназоўнікавых спалучэннях з некаторымі назоўнікамі ўжываецца ў значэнні: займаць тое або іншае становішча ў грамадстве, мець грамадскую значнасць (сярод каго‑, чаго‑н. або ў адносінах да каго‑, чаго‑н.).
17.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рай 1 ’месца, куды накіроўваюцца і дзе знаходзяць шчаслівае існаванне душы праведнікаў пасля смерці’ (
Рай 2 ’дажыначная песня’, ’пучок нязжатага жыта, прыбраны кветкамі’ (
Рай 3 у фразеалагізме з добрага раю ’дабравольна, з хацення’; ’нізавошта, без прычыны’ (
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
і 1,
1. Дзесятая літара беларускага алфавіта.
2. Галосны гук пярэдняга рада верхняга пад’ёму.
•••
і 2,
I.
1. Ужываецца для злучэння аднародных членаў сказа і цэлых сказаў з аднароднымі паведамленнямі.
2. Злучае сказы, звязаныя адносінамі адначасовасці або паслядоўнасці падзей.
3. Злучае сказы, звязаныя: а) прычынна-выніковай залежнасцю.
4. Злучае сказы і члены сказа з супраціўнымі паведамленнямі.
II.
Злучае асобныя члены пералічэння, прычым можа стаяць перад кожным членам рада, у тым ліку і перад першым.
III.
1. Далучае сказы і асобныя члены сказа, якія дапаўняюць і развіваюць выказаную думку.
2. У спалучэнні з папярэдняй паўзай паказвае на раптоўнасць, нечаканасць новага дзеяння.
3. Ужываецца ў пачатку некалькіх сказаў пры абмалёўцы паслядоўнага развіцця і змены падзей.
IV.
У пачатку пытальных і клічных сказаў ужываецца для ўзмацнення выразнасці выказвання.
V.
Ужываецца ў значэнні, блізкім да злучніка «хоць» («хаця»).
VI.
Падкрэслівае ўнутраную сувязь з’яў, падзей; ставіцца перад выказнікам, набывае значэнне слоў: тады, то, так што.
•••
і 3,
1. Ужываецца для ўзмацнення сэнсу таго слова, перад якім стаіць.
2. Вылучае, падкрэслівае наступнае слова; па значэнню адпавядае часціцы «нават».
3. Адпавядае па значэнню часціцы «таксама».
•••
і 4,
1. Выражае высокую ступень якога‑н. пачуцця.
2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сло́ва, ‑а,
1. Моўная адзінка, якая сваім гукавым саставам выражае паняцце аб прадмеце, працэсе, з’яве рэчаіснасці.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
•••
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)