1.пыт. З якога месца, з якой крыніцы, ад каго; ужыв. ў клічна-пытальных сказах пры выказванні нязгоды, адмаўлення чаго-н.
А. едзеце? Толькі кудзеля і будзе...
А. той кужаль.
А. гэта вядома?
2.адноснае. Ужыв. як злучальнае слова для падпарадкавання даданых сказаў месца, даданых азначальных сказаў, даданых дапаўняльных сказаў (у адпаведнасці з суадноснымі словамі «там», «туды», «адтуль», «той» і іншымі ў галоўным сказе).
Мы глянулі туды, а. пачуліся галасы.
◊
Адкуль (толькі) ногі ўзяліся — пра таго, хто хутка ўцякае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Вя́ціцінь ’вяхір, Columba palumbus L.’ (Грыг.). Рус.дыял.вети́тень (Мат. СОС), вятю́тень ’тс’ (Дабр., Звукоподр.). Бел.маг.вяціцінь складае адзін арэал з рускімі словамі. Фасмер далучае да апошніх яшчэ вятютень, вятитель, вятюх, витютень, вититин, ветитин, якія пазначаюцца як «цёмныя» і якія Трубачоў, са спасылкай на Унбегауна, лічыць гукапераймальнымі (Трубачоў, Дополн., 1, 308).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
злоўжыва́ннен. Míssbrauch m -(e)s, Übergriff m -(e)s, -e;
злоўжыва́нне ўла́дай Máchtmissbrauch m;
злоўжыва́нне службо́вым стано́вішчамÁmtsmissbrauch m;
злоўжыва́нне даве́рам Vertráuensbruch m -(e)s, -brüche;
злоўжыва́нне заме́жнымі сло́вамі der ǘbermäßige Gebráuch von Frémdwörtern
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
пацяша́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
1. Забаўляцца, весяліцца. Болей за ўсіх пацяшаліся дзеці: Коўзаліся па бліскучым паркеце.Панчанка.Настаўнікі былі ў такім прыўзнятым настроі, што пацяшаліся словамі песні і крыўляннем Янкі Тукалы.Колас.
2. Здзекавацца, смяяцца, кпіць з каго‑, чаго‑н. Натоўп рагатаў, пацяшаўся з Каруся і цёткі Магды.С. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
закліна́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак., каго-што.
1. Імкнуцца падпарадкаваць каго‑, што‑н. сілай чараў, вядзьмарства, малітваў. Заклінаць змей. Заклінаць ад кулі.
2. Горача прасіць, маліць аб чым‑н. Бацькам заклінаю — не выходзь! — крычала старая.Місько.
3. Моцна лаяць, праклінаць. — Гадаўка! гадаўка!! гадаўка!!! — Адна адну проста заклінае гэтымі брыдкімі словамі.Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сфармулява́ць, ‑люю, ‑люеш, ‑люе; зак., што.
Коратка і дакладна выказаць, перадаць на словах (якую‑н. думку, прапанову, вывад), коратка выказаць асноўныя палажэнні чаго‑н. Сфармуляваць праграму дзеянняў. □ А цяпер, таварышы, я хачу сфармуляваць дадатак да пастановы камітэта, — падскочыў Галамыза.Сабаленка.Тоня двума словамі сфармуляваў тое, што .. [Насця] апошні час адчувала.Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
АРТЫ́КЛЬ
(франц. article),
службовае слова, якое выкарыстоўваецца ў германскіх, раманскіх і інш. мовах як адзнака назоўніка. Выконвае розныя функцыі: вызначае катэгорыю пэўнасці (у англ. the, the city) і няпэўнасці (у англ. а; а village), катэгорыі роду (у ням.м.р. der, ж. р. die, н. р. das), ліку [у франц.адз. л. le, la (un, une) — мн. les, (des)], склону (у ням. у назоўнікаў мужчынскага роду Н.скл. der, Р.скл. des, Д.скл. dem, М.скл. den). Бываюць прэпазіцыйныя (перад словамі, да якіх адносяцца; у герм. і раманскіх мовах) і постпазіцыйныя (пасля гэтых слоў; у некаторых слав. мовах).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АНАЛІТЫ́ЧНЫЯ МО́ВЫ,
мовы, у якіх граматычныя значэнні выражаюцца не формамі слоў (як у сінтэтычных мовах), а гал. чынам службовымі словамі, парадкам слоў, інтанацыяй і інш. Да аналітычных моў належаць англ., франц., новаперс., балг. і інш. мовы. Аналітычныя спосабы часткова выкарыстоўваюцца і сінтэтычнымі мовамі, у т. л. і бел., напр. пры ўтварэнні складаных формаў ступеняў параўнання прыметнікаў і прыслоўяў («самы цікавы», «больш прыгодны», «надзвычай вясёлы», «найбольш поўна»), будучага і прошлага часу дзеясловаў («буду пісаць», «пайшоў быў»), загаднага ладу («давай спяваць», «няхай квітнее»), складаных тыпаў выказніка («працаваць аграномам», «станавіцца мацнейшым»). Гл. таксама Тыпалагічная класіфікацыя моў.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ЗВАРО́ТАК,
слова або спалучэнне слоў, якім называюць асобу ці прадмет, да якіх звяртаюцца з мовай. У бел. мове выражаецца назоўным склонам назоўніка ці інш. часцінай мовы («Даруйце, любыя! Даруй, матуля!»), а таксама клічнай формай («Не шукай сабе, мой братку, з ветрам Бацькаўшчыну-матку»), Сінтаксічна З. са сказам не звязаны і членам сказа не бывае. Можа стаяць у пачатку, сярэдзіне і канцы сказа. Каб узмацніць эмацыянальнасць, З. суправаджаюць выклічнікам і інш.словамі эмацыянальнай ацэнкі: «О, край мой любімы, як многа прыволля, і думам, і працы бяскрайні прастор».
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Даль, далёкі (БРС). Рус.даль, далекий, укр.даль, дале́кий, польск.dal, daleki, серб.-харв.даљ і г. д. Прасл.*dalь, *dalekъ. Звычайна звязваецца са словамі*dьliti, *dьlgъ ’доўгі’, якія маюць адпаведнасці ў іншых і.-е. мовах (ст.-інд.dīrghás, грэч.δολιχός і г. д.). Падрабязны агляд у Трубачова, Эт. сл., 4, 184–185, 186–187.