Нале́цце ’будучы год’ (Нас., Гарэц., Яруш., Др., Юрч., Сл. ПЗБ), нале́цьця ’тс’ (Бяльк.; бялын., Янк. Мат.; чавус., Нар. сл.; Яўс.; віл., Жыв. сл.), нале́цце ’лета (наступнае)’ (Мат. Гом.). Сюды ж нале́та ’ў будучым годзе’ (Янк. Мат.; Сл. ПЗБ), на‑ле́то ’на будучы год’ (Мядзв.), якія тлумачаць паходжанне слова. Цікавую паралель уяўляюць в.-луж. nalěćo, н.-луж. nalěto ’вясна’, якія Шустар-Шэўц (13, 985) выводзіць *na lěto, *na letьje ’час, калі паварочвае на лета’. Ва ўсіх гэтых выпадках пад летам разумеецца ’спрыяльная пара для палявых работ’, пра што сведчыць наступны тэкст у слоўніку Насовіча: Загадаю загадку; закину за грядку; нехай моя загадка лежыць до налецця, г. зн. сяўба жыта на зіму. Слова вядома таксама паўднёварускім гаворкам: нале́тье, нале́тие ’будучы год; будучае лета’ (СРНГ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мабіліза́цыя, ‑і, ж.
1. Прызыў ваеннаабавязаных запасу на абавязковую ваенную службу ў сувязі з аб’яўленнем вайны. У чатырнаццатым годзе Вінцук Адамавіч трапіў на фронт па першай мабілізацыі. Машара. // Прыцягненне, прызыў каго‑н. для выканання важнага масавага мерапрыемства. Мабілізацыя насельніцтва на барацьбу з паводкай.
2. Перавод узброеных сіл краіны з мірнага становішча ў стан гатоўнасці да вайны. Мабілізацыя арміі. // Перавод усіх галін народнай гаспадаркі на ваеннае становішча. Мабілізацыя прамысловасці.
3. перан. Давядзенне чаго‑н. да стану актыўнай гатоўнасці выканаць якое‑н. заданне. Мабілізацыя сіл. Мабілізацыя ўвагі.
[Фр. mobilisation ад лац. mobilis — рухомы.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шапту́н, ‑а, м.
1. Той, хто шэпча (у 1 знач.) або шэпчацца з кім‑н. Аднак Кірыла не ўсіх пераканаў, чуліся галасы шаптуноў: Калі ты такі порсткі, дык ідзі сабе, а нам і дня хопіць, не гарыць. Гурскі. [Гудкевіч:] — Гэй, шаптуны! Годзе спрачацца. Языкі за зубы — пад’язджаем да вёскі. М. Ткачоў.
2. Той, хто займаецца даносамі, тайна паклёпнічае, распаўсюджвае якія‑н. чуткі. [Харытон:] — Ды хіба ж аб гэтым варта каму хваліцца? І сярод парабкаў шаптуны ёсць. Бажко.
3. Знахар, чараўнік. Фэлька не прызнаваў ні дактароў, ні шаптуноў. С. Александровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
парасці́ сов.
1. порасти́;
хай раса́да яшчэ́ ~це́ — пусть расса́да ещё порастёт;
2. порасти́, зарасти́;
по́ле ~сло́ хмызняко́м — по́ле поросло́ (заросло́) куста́рником;
3. вы́расти;
у гэ́тым го́дзе ~сла́ до́брая бу́льба — в э́том году́ вы́росла хоро́шая карто́шка;
дзе́ці ~слі — де́ти вы́росли;
◊ было́, ды быллём ~сло́ — погов. было́ да быльём поросло́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
rok, ~u
м. год;
rok szkolny — навучальны год;
rok bieżący — бягучы год;
rok budżetowy — бюджэтны год;
z ~u na rok — з года ў год;
w tym ~u — сёлета, у гэтым годзе;
w zeszłym ~u — летась, у мінулым годзе;
cały rok — цэлы (круглы) год;
rok w rok — штогод, з года ў год;
w rok po ... — у год пасля;
za rok — праз год
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
шу́тка ж., в разн. знач. жарт, род. жа́рту м.;
◊
без шу́ток без жа́ртаў;
в шу́тку жа́ртам;
глу́пая шу́тка дурны́я жа́рты;
кро́ме шу́ток без жа́ртаў;
не на шу́тку не на жарт;
не шу́тка не жа́рты;
шу́тки шу́тками жа́рты жа́ртамі;
оберну́ть в шу́тку пераве́сці на жарт;
отде́латься шу́тками абысці́ся жа́ртамі;
шу́тки в сто́рону без жа́ртаў, жа́рты на бок, го́дзе жартава́ць;
шу́тка ли жа́ртачкі, не жа́ртачкі, гэ́та не жа́ртачкі;
шу́тка сказа́ть гэ́та не жа́рты, лёгка сказа́ць;
шу́тки пло́хи жа́рты каро́ткія;
шу́тки прочь жа́рты на бок, без жа́ртаў, го́дзе жартава́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
born2 [bɔ:n] p.p. → bear2 : be born нарадзі́цца;
I was born in 1946. Я нарадзіўся ў 1946 годзе.
♦
be born with a silver spoon in one’s mouth ≅ нарадзі́цца ў кашу́лі; нарадзі́цца ў бага́тых бацько́ў;
born and bred які́ нарадзіўся і вы́рас;
He was born and bred abroad. Ён нарадзіўся і вырас за мяжой;
not be born yesterday infml не быць легкаве́рным
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
вы́капаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
1. Капаючы, зрабіць у зямлі паглыбленне. Выкапаць канаву, сажалку. □ [Мінавіч:] — На досвітку трэба выкапаць на грудках некалькі зямлянак і замаскіраваць іх. Кулакоўскі.
2. Капаючы, дастаць, выняць. Выкапаць пень. Выкапаць і перасадзіць дрэўца. Выкапаць бульбу. // Знайсці ў працэсе канання. Капаў мужык склеп і выканаў .. золата. Якімовіч.
3. перан. Разм. Знайсці, дастаць што‑н. малавядомае, рэдкае, нечаканае. Дзе толькі выкапалі такую кнігу! □ У левай шуфлядзе, дзіва дый годзе, у ашмоцці паперы я выканаў зімовую шапку-вушанку. Сабаленка.
•••
Выкапаць з-пад зямлі — тое, што і дастаць з-пад зямлі (гл. дастаць).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
суме́жны, ‑ая, ‑ае.
Які размешчаны побач, паблізу; суседні. У гэтым годзе выйшла так, што і Пятрок, і Кузьма на сваіх сумежных палетках будуць сеяць жыта. Нікановіч. Адсюль, пад аховай закону, бабры распаўсюдзіліся і па іншых сумежных вадаёмах, асабліва па верхняму цячэнню Бярэзіны. В. Вольскі. // перан. Цесна звязаны з чым‑н.; падобны, блізкі. Кожны з .. [членаў брыгады] па прыкладу брыгадзіра асвоіў сумежныя прафесіі, а многія па яго ж прыкладу сталі рацыяналізатарамі. Лось. Паэт-эрудыт, Багдановіч у сваёй працы заўсёды кіраваўся яшчэ адным вельмі важным запаветам: паэзія не павінна развівацца ў адрыве ад сумежных відаў мастацтва. Лойка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ў 1,
1. Дваццаць другая літара беларускага алфавіта, якая мае назву «у нескладовае».
2. Санорны плаўны губна-губны гук; пазіцыйна чаргуецца з «у».
ў 2, прыназ. з Р, В і М.
Ужываецца замест прыназоўніка «у» пасля слоў, якія канчаюцца на галосную, пасля якой няма знака прыпынку. Хлопчыкі, румяныя з марозу, убеглі ў хату і пачалі апранацца: Косцік у лес, а Шурка ў школу. Брыль. [Лабановіч:] — Добрае ў цябе сэрца, бабка Параска. Бачу, што ты мяне шкадуеш, як родная маці. Колас. Я ў мастацкім агародзе Толькі марная трава. А якая? — смех, дый годзе: Я — пякучка-крапіва. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)